Selen - właściwości. Na co pomaga? W jakich produktach jest selen?

Selen to pierwiastek, który występuje w przyrodzie w znikomych ilościach, jednak, jak wskazują badania naukowe, to związek niezwykle istotny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka.

Pierwszym skojarzeniem z selenem są zwykle orzechy brazylijskie. W jakich innych produktach można znaleźć ten pierwiastek? Jaki wpływ może mieć selen na organizm i dlaczego tak ważna jest odpowiednia podaż związku?

Selen - co to?

Selen to składnik mineralny niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. To mikroelement, należący do grupy niemetali, który w przyrodzie występuje w znikomych ilościach.

Nazwa pierwiastka pochodzi od greckiego słowa "selene" oznaczającego księżyc. Związek został odkryty w 1817 roku przez szwedzkiego chemika, jednak badania pierwiastka porzucono aż do początku XX wieku. Przez wiele lat selen uznawany był za substancję toksyczną.

Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy,selen w organizmie występuje w niewielkich ilościach - zawartość pierwiastka w ustroju wynosi 3-20 mg. Ok. 47% zasobów związku znajduje się w mięśniach, natomiast 4% składnika zawarte jest w nerkach.

Selen - różne formy związku

Selen może występować zarówno w produktach spożywczych, jak i w suplementach diety, w różnych formach chemicznych. Są to głównie związki, takie jak:

• Selenometionina w formie organicznej,
• Selenocysteina w formie organicznej,
• Selenian sodu w formie nieorganicznej.

Pierwiastek w formie organicznej, jak i nieorganicznej może być dobrze przyswajalny przez organizm człowieka.

Za najlepszą postać selenu uznaje się jednak ten występujący w formie organicznej, jako selenometionina. Wynika to z faktu, iż selen w postaci organicznej może być w mniejszym stopniu wydalany z organizmu niż selen nieorganiczny.

Przyswajalność selenu

Selen jest dobrze przyswajalnym przez organizm pierwiastkiem, jednak na zwiększenie jego biodostępności mogą dodatkowo wpływać składniki odżywcze, takie jak witamina A, C, witamina E oraz aminokwas - metionina.

Powszechnie uważa się, iż lepiej przyswajalną formą selenu jest związek dostarczany do ustroju wraz z produktami pochodzenia roślinnego, jednak większe ilości pierwiastka można znaleźć w produktach odzwierzęcych.

Polecane produkty z selenem

W czym jest selen? Źródła selenu w jedzeniu

Ilość selenu w pożywieniu może być uwarunkowana stężeniem pierwiastka w glebach, na których rosną rośliny, a w przypadku pokarmów zwierzęcych, może zależeć od stężenia selenu w roślinach, które stanowią paszę dla zwierząt.

Wśród najbogatszych pokarmowych źródeł selenu wymienia się zwykle orzechy brazylijskie. Do produktów bogatych w ten składnik mineralny można zaliczyć również m.in.:

• ryby i owoce morza - tuńczyk, łosoś, śledź, dorsz,
• mięso - wieprzowinę, wołowinę, drób, podroby,
• jaja,
• ziarna słonecznika,
• pieczarki,
• produkty zbożowe,
• kakao w proszku,
• suche nasiona roślin strączkowych.

Selen - właściwości i działanie. Na co pomaga selen?

Selen może wchodzić w skład aminokwasów, takich jak selenometionina oraz selenocysteina, które mogą być niezbędne do budowania peroksydazy glutationowej, czyli antyoksydacyjnego enzymu wspierającego ochronę komórek przed działaniem wolnych rodników. Tym samym pierwiastek może wspierać neutralizowanie reaktywnych form tlenu i zmniejszać stres oksydacyjny oraz opóźniać procesy starzenia się organizmu.

Pierwiastek może również być niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego, gdyż może uczestniczyć w wytwarzaniu limfocytów T i B oraz makrofagów.

Niektóre badania sugerują, iż selen może pozytywnie wpływać na pracę układu krążenia, zmniejszając ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego i przyczyniając się do redukcji stanu zapalnego. Ponadto selen może korzystnie oddziaływać na funkcje poznawcze.

Dodatkowo pierwiastek może łagodzić dolegliwości bólowe związane z reumatoidalnym zapaleniem stawów, gdyż mikroelement może wykazywać właściwości przeciwzapalne, a co więcej, może wspomagać usuwanie metali ciężkich z ustroju.

Jednocześnie związek może stanowić wsparcie w astmie oskrzelowej, zmniejszając występowanie niepożądanych objawów oraz przyczyniając się do poprawy komfortu życia osób cierpiących na tę dolegliwość.

Selen może uczestniczyć w procesach związanych z produkcją nasienia i może wpływać na poziom testosteronu. Mikroelement może korzystnie oddziaływać na liczbę plemników w spermie, a także na ich ruchliwość i objętość nasienia.

Selen a tarczyca

Na szczególną uwagę zasługuje możliwa zależność pomiędzy odpowiednią podażą selenu a prawidłową pracą tarczycy.

Selen może wchodzić w skład enzymów, które mogą uczestniczyć w przekształcaniu tyroksyny (T4) w aktywną formę - trójjodotyroninę (T3). To z kolei sugeruje, iż nieefektywna konwersja związków (przynajmniej w pewnym stopniu) może być zależna od niedoboru selenu w ustroju. Wówczas przyjmowane leki na tarczycę mogą nie wpływać na poprawę zdrowia pacjenta, gdyż mimo zwiększania się stężenia T4 w organizmie, konwersja związku może nie zachodzić. W rezultacie, podczas badań krwi poziom T4 może się zwiększać, jednak poziom T3 nie ulegnie większym zmianom.

Badania naukowe sugerują również, iż stosowanie suplementów diety bogatych w selen może przyczyniać się do obniżenia poziomu przeciwciał antyTPO charakterystycznych dla choroby Hashimoto i wpływać na poprawę obrazu tarczycy w badaniu USG.

Mimo licznych doniesień informujących o możliwym korzystnym wpływie selenu na choroby tarczycy suplementację pierwiastkiem w trakcie schorzeń zawsze należy skonsultować z lekarzem.

Zapotrzebowanie organizmu na selen

Zapotrzebowanie organizmu na selen, zgodnie z Normami Żywienia dla populacji polskiej, opracowanymi przez Instytut Żywności i Żywienia, jest zależne od wieku, a także stanu fizjologicznego człowieka.

Wśród dzieci do 12 roku życia dzienna podaż pierwiastka powinna wynosić od 15 do 40 ug, z kolei zarówno wśród dziewcząt, jak i chłopców po ukończeniu 13 roku życia zapotrzebowanie na selen wynosi 55 ug/dobę. Wartość ta nie zmienia się w życiu dorosłym u obu płci. Zapotrzebowanie wzrasta jedynie wśród kobiet w ciąży i okresie laktacji i wynosi odpowiednio 60ug i 70ug/dobę.

Niedobór selenu w organizmie człowieka - objawy

Niedostateczna podaż selenu w organizmie może prowadzić do licznych zaburzeń. Niedobór mikroelementu może wynikać ze stosowania nieprawidłowej diety, ubogiej w suche nasiona roślin strączkowych, mięso, ryby i jaja. Tym samym na niedobór pierwiastka mogą być narażone osoby na dietach roślinnych - wegetarianie i weganie.

Niedobór selenu może występować także wśród osób starszych, cierpiących na fenyloketonurię czy na reumatoidalne zapalenie stawów. Niską zawartość związku można też stwierdzić wśród osób palących papierosy i zmagających się z różnymi chorobami, np. z niewydolnością nerek czy mukowiscydozą.

Niedostateczna podaż selenu w ustroju może objawiać się m.in.:

• pogorszeniem kondycji skóry, włosów i paznokci,
• bólem mięśni,
• problemami z koncentracją,
• zwiększoną podatnością na infekcje,
• nudnościami i wymiotami.

Długotrwały niedobór związku może przyczynić się do rozwoju poważnych chorób. Przede wszystkim do rozwoju:

• Choroby Keshan, czyli kardiomiopatii młodzieńczej, która może charakteryzować się upośledzeniem budowy i pracy mięśnia sercowego. Tym samym może przyczyniać się do występowania zaburzeń rytmu serca, jak również do jego niewydolności i niedokrwienia.
• Choroby Kashin-Beck, czyli dystrofii chrząstek stawowych - schorzenia układu kostno-stawowego, które może przyczynić się do deformacji stawów, a także do zaburzenia procesu wzrostu i, w niektórych przypadkach, do karłowatości.

Choroby te najczęściej można zaobserwować na obszarze Chin, gdzie gleby są bardzo ubogie w selen.

Długotrwała, zbyt niska podaż mikroelementu do organizmu może prowadzić do rozwoju niedoczynności tarczycy, a także do obniżenia płodności wśród mężczyzn.

Jednocześnie niedostateczne spożycie selenu przez kobiety w ciąży może być niebezpieczne dla rozwijającego się płodu i może zwiększać ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej, a także może przyczynić się do poronienia.

Nadmiar selenu w organizmie - objawy

Choć selen jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, jego nadmiar może być niebezpieczny dla człowieka. Wynika to z faktu, iż pomiędzy ilością pierwiastka, która może korzystnie wpływać na zdrowie, a toksycznością mikroelementu istnieje cienka granica. Tym samym selen łatwo przedawkować.

Nadmierna podaż związku może objawiać się m.in.:

• Zwiększoną łamliwością paznokci i ich przebarwieniem,
• wypadaniem włosów,
• uczuciem ciągłego zmęczenia,
• drażliwością,
• kwaśnym posmakiem w ustach,
• brakiem apetytu,
• bólami stawów.

Wysokie spożycie selenu może przyczynić się do wystąpienia selenozy, czyli zatrucia pierwiastkiem. Nadmiar mikroelementu w ustroju najczęściej może być spowodowany przyjmowaniem zbyt dużych dawek suplementów diety.

Selenoza może pojawić się po spożyciu kilkukrotnie wyższych porcji związku, niż ustalony górny próg spożycia. Za nietoksyczną dobową dawkę, która nie powinna przyczyniać się do występowania skutków ubocznych uznaje się 400 ug. Zatrucie selenem może natomiast wystąpić przy dawkach ok. 1000 ug.

Aktualne badania naukowe sugerują, iż nadmierna podaż pierwiastka może zwiększać ryzyko rozwoju cukrzycy typu II. Dodatkowo wysokie dawki selenu mogą przyczyniać się do zwiększenia poziomu cholesterolu w surowicy krwi.

Suplementacja selenu w ustroju

Wśród osób ze stwierdzonym niedoborem selenu lub w gronie osób narażonych na niedostateczną podaż pierwiastka, np. wśród osób cierpiących na mukowiscydozę czy niewydolność nerek, warto rozważyć stosowanie suplementów diety bogatych w ten składnik. Ze względu na niekorzystny wpływ nadmiernych dawek pierwiastka na organizm człowieka, suplementacja zawsze powinna być przemyślana i skonsultowana z lekarzem.

Decydując się na przyjmowanie preparatów bogatych w selen najlepiej wybierać te, które zawierają organiczne formy związku, czyli selenocysteinę lub selenometioninę.

Dobrym wyborem może być Ostrovit Selen 220 tabletek, czyli wysokiej jakości suplement diety, uzupełniający codzienną dietę w selen w postaci selenometioniny. To wygodny i bezpieczny preparat, który wystarczy przyjmować raz dziennie.

Warto pamiętać, aby selen dostarczać do ustroju wraz z białkami i ich pochodnymi, np. z metioniną, a także w towarzystwie witaminy A, C i E, gdyż związki te mogą wpływać na zwiększenie przyswajalności selenu.

Pierwiastka nie należy natomiast łączyć z cynkiem, gdyż jednoczesne przyjmowanie preparatów bogatych w te składniki może zmniejszać ich działanie.

Selen - przeciwwskazania i skutki uboczne

Selen spożywany w umiarkowanych ilościach, zgodnie z zapotrzebowaniem organizmu, jest bezpieczny dla człowieka i nie powinien przyczynić się do występowania niepożądanych objawów i skutków ubocznych.

Należy jednak pamiętać, aby nie przekraczać zalecanych porcji preparatów bogatych w ten związek, gdyż może to przyczynić się do wystąpienia selenozy i pojawienia się skutków ubocznych.

Warto zachować szczególną ostrożność przyjmując selen jednocześnie z lekami o działaniu przeciwzakrzepowym, gdyż może wówczas dojść do zwiększonego ryzyka wystąpienia krwawień.

Bibliografia:

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20200264/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28965605/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28639965/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25175508/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28819948/
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482260/
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK225470/#_ddd0000376_

Data ostatniej aktualizacji: 13.01.2023