Wapń

Wapń to ważny pierwiastek chemiczny, który stanowi materiał budulcowy zębów i kości. Może zapobiegać bolesnym skurczom mięśni, a także brać udział w prawidłowym krzepnięciu krwi. Niedobór wapnia w organizmie może przyczynić się do wystąpienia osteopenii i osteoporozy, a wśród dzieci może prowadzić także do zaburzeń wzrostu. Dlatego też niezwykle istotna jest odpowiednia podaż pierwiastka wraz z codzienną dietą.

Czym jest wapń?

Wapń to składnik mineralny obecny w organizmie człowieka, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania ustroju. To pierwiastek chemiczny o symbolu Ca, którego organizm nie potrafi samodzielnie syntetyzować.

Blisko 99% wapnia zlokalizowane jest w zębach i kościach, choć związek obecny jest również w płynach ustrojowych i tkankach miękkich. W kościach makroelement występuje w postaci związanej. Z kolei w płynie komórkowym i pozakomórkowym pierwiastek obecny jest w formie wapnia zjonizowanego.

Wchłanianie wapnia odbywa się w jelicie cienkim, a jego biodostępność jest zależna od innych związków.

Biodostępność wapnia

Wchłanianie wapnia w jelicie cienkim wspiera witamina D, która ułatwia transport związku do krwi i w dalszej kolejności do komórek organizmu. Ponadto biodostępność wapnia zwiększa także magnez, który wpływa na transport pierwiastka oraz witamina K i laktoza.

Z kolei związki takie jak kwas szczawiowy, kwas fitynowy, błonnik pokarmowy czy duże ilości tłuszczu i białka zwierzęcego, zmniejszają dostępność wapnia w organizmie.

W zachowaniu prawidłowej gospodarki wapniowej istotną rolę odgrywa także fosfor, a właściwie odpowiedni stosunek wapnia do fosforu, który powinien wynosić 1:1.

Wapń czy wapno?

W społeczeństwie często zamiennie używa się określenia wapń i wapno. Jest to jednak duży błąd, gdyż są to dwa zupełnie różne pojęcia.

Wapń to pierwiastek chemiczny o symbolu Ca, który stanowi składnik budulcowy w organizmie.

Z kolei wapno to materiał budowlany i chemiczny. Zawiesiny wapna stosuje się m.in. w sadownictwie do bielenia drzew.

Wyróżnić możemy także wapień, który jest skałą osadową.

Źródła wapnia w diecie

Wapń kojarzy się przede wszystkim z mlekiem. I dobrze, bo to świetne źródło pierwiastka. Jednak związek ten znaleźć można również w innych produktach spożywczych, takich jak:

• pestki słonecznika,
• nasiona sezamu,
• mak,
• produkty mleczne m.in. sery podpuszczkowe dojrzewające,
• tofu,
• suszone figi,
• jarmuż,
• orzechy,
• karob,
• zielone warzywa.

Również wody mineralne stanowią cenne źródło makroelementu.

Właściwości wapnia

Wapń pełni przede wszystkim funkcję budulcową, odpowiada za tworzenie zębów i kości. Pierwiastek uczestniczy także w wielu procesach metabolicznych, bierze udział w tworzeniu hormonów, procesie podziału oraz specjalizacji komórek, a także w przewodnictwie nerwowym. Wapń odpowiada za aktywację enzymów, a jego prawidłowe stężenie decyduje o ilości uwalnianych, określonych neuroprzekaźników.

Pierwiastek pomaga także w prawidłowym funkcjonowaniu mięśni i jest niezbędny do hydrolizy ATP, czyli nośnika energii. Co więcej, może regulować układ nerwowy, odpowiada za skurcze mięśni i bierze udział w procesie krzepnięcia krwi. Jest potrzebny do tworzenia płytek krwi oraz ułatwia produkcję fibryny.

To makroelement niezbędny do prawidłowej pracy serca i układu krążenia, który może mieć także znaczenie w obniżaniu ciśnienia tętniczego krwi.

Odpowiednie spożycie wapnia może zmniejszać ryzyko rozwoju osteoporozy, która sprawia, że kości stają się porowate, kruche i podatne na złamania.

Zapotrzebowanie na wapń

Zapotrzebowanie na wapń zależy od wieku, płci i stanu fizjologicznego. Podczas pierwszych sześciu miesięcy życia należy dostarczać do organizmu niemowlęcia 200 mg pierwiastka dziennie, z kolei dzieci do trzeciego roku życia wykazują zapotrzebowanie na poziomie 700 mg/ dobę.

W wieku dojrzewania, ze względu na zwiększone potrzeby organizmu, odpowiednia dobowa podaż pierwiastka wynosi 1300 mg, z kolei wśród osób dorosłych zapotrzebowanie wynosi 1000-1200 mg na dzień.

Na odpowiednią podaż wapnia powinny zwrócić również uwagę kobiety w ciąży i okresie laktacji, gdyż wówczas zwiększa się zapotrzebowanie na ten makroelement.

Dobrze zbilansowana, prawidłowa dieta jest w stanie pokryć zapotrzebowanie na wapń i zapewnić wystarczającą podaż pierwiastka w organizmie. Jednak w niektórych sytuacjach np. wśród osób starszych, gdy wchłanialność pierwiastka ulega zmniejszeniu, zaleca się rozważenie dodatkowej suplementacji wapnia.

Niedobory wapnia

Niedobór wapnia może być spowodowany zbyt niską podażą pierwiastka w diecie, ale również słabym wchłanianiem związku czy nadmiernym wydalaniem z moczem. Niedobór makroelementu może także być związany z zaburzeniami hormonalnymi.

Zmniejszenie stężenia wapnia, zwane hipokalcemią, może przyczynić się do wystąpienia dysfunkcji działania układu nerwowego oraz wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. Z kolei u dzieci można zaobserwować zaburzenia wzrostu, krzywicę i obniżenie szczytowej masy kostnej w okresie intensywnego wzrostu.

Niedobór składnika powoduje demineralizację kości i ich zmiękczenie, a w konsekwencji prowadzi do rozwoju osteopenii i osteoporozy.

Hipokalcemia zaburza także krzepnięcie krwi, co wydłuża krwawienie po urazie, a także sprzyja powstawaniu siniaków i krwotoków.

Pierwszym sygnałem świadczącym o niedoborze wapnia mogą być skurcze mięśni, bóle stawów, mrowienie i drętwienie kończyn. Niedostateczna podaż pierwiastka przez dłuższy czas może powodować zaburzenia snu, krwotoki z nosa, a także zaburzenia rytmu serca i wzrostu podatności na złamania kości. W skrajnych przypadkach dochodzi do zaawansowanej próchnicy i utraty zębów.

Nadmiar wapnia w diecie

Nie tylko niedobór wapnia stanowi zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Również nadmiar pierwiastka, zwany hiperkalcemią, może być niebezpieczny dla całego ustroju.

Pierwszym sygnałem świadczącym o nadmiernej podaży wapnia są zaparcia, nudności i brak apetytu. Ponadto hiperkalcemia może objawiać się nadmierną sennością, osłabieniem, problemami z koncentracją, wzmożonym pragnieniem i większą ilością wydalanego moczu. W efekcie może prowadzić do powstawania kamieni nerkowych oraz zmniejszenia wchłaniania żelaza i cynku.

Zwiększony poziom wapnia we krwi może wystąpić u osób z nadczynnością tarczycy, pierwotną nadczynnością przytarczyc czy z nadmiarem witaminy D.