Arnika górska to roślina z rodziny astrowatych, która porasta przede wszystkim okołogórskie tereny. Ziele byliny wyróżnia się bogactwem cennych związków, co sprawia, że arnika górska od dawien dawna wykorzystywana była w medycynie ludowej i ziołolecznictwie. Aktualnie roślina objęta jest ścisłą ochroną gatunkową, a surowiec zielarski pochodzi wyłącznie z kontrolowanych upraw arniki górskiej. Jakie składniki aktywne występują w roślinie? Jakie właściwości może wykazywać arnika górska i w jakich produktach można znaleźć ekstrakt z byliny?
Arnika górska - charakterystyka
Arnika górska (z j. łacińskiego Arnica montana L.) to gatunek wieloletniej rośliny z rodziny astrowatych, która często zwana jest również kupalnikiem górskim czy też pomornikiem. Arnika górska porasta przede wszystkim górskie i podgórskie tereny Europy Środkowej, a także obszary Azji i Ameryki Północnej. W Polsce bylinę można znaleźć głównie w Sudetach, Karpatach i Bieszczadach oraz na Pojezierzu Mazurskim, gdzie jest rośliną objętą ochroną gatunkową.
Arnika górska preferuje wilgotne gleby torfiste i chłodniejszy klimat. Ma słabo rozgałęzione kłącze, które osiąga niewielkie rozmiary, i zieloną, prostą łodygę, pokrytą głuczołowatymi włoskami, która może dorastać do 60 cm wysokości. W części nadziemnej liście arniki tworzą kształt rozety, z kolei te umiejscowione wyżej na łodydze, wyrastają naprzeciwlegle. Liście rośliny są całobrzegie lub ząbkowane i mają wydłużony, jajowaty kształt. Latem na bylinie pojawiają się ciemnożółte kwiaty, które są zebrane w koszyczki z dwurzędową okrywą, składające się z kwiatów języczkowych oraz rurkowatych. Owoce rośliny to zaś niełupki, na których szczycie znajdują się włoski puchu kielichowego.
Składniki aktywne obecne w arnice górskiej
Ziele arniki górskiej zawiera ponad 150 cennych składników. Do najważniejszych związków występujących w roślinie można zaliczyć:
- flawonoidy, m.in. kwercetynę, kemferol czy apigeninę,
- laktony seskwiterpenowe,
- olejki eteryczne,
- karotenoidy,
- diterpeny,
- triterpeny,
- alkohole pirolizydynowe,
- kumaryny,
- fenolokwasy.
Surowiec zielarski wykorzystywany m.in. w medycynie naturalnej, stanowią przede wszystkim wysuszone kwiaty arniki górskiej, a zawartość poszczególnych substancji czynnych w surowcu jest zależna od warunków wzrastania byliny, takich jak nasłonecznienie, wysokość n.p.m czy wilgotność i żyzność gleby.
Właściwości arniki górskiej
Właściwości prozdrowotne arniki znane są od dawien dawna. O jej zastosowaniu w medycynie naturalnej wspominała już Hildegarda z Bingen, żyjąca na przełomie XI i XII wieku. Aktualne badania naukowe potwierdzają, iż arnika górska może wykazywać szereg prozdrowotnych działań. Roślina wyróżnia się przeciwzapalnymi właściwościami, ponieważ może hamować proces uwalniania cytokin prozapalnych i zmniejszać syntezę prostaglandyn. Co więcej, może działać przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo, a także może wykazywać właściwości przeciwpierwotniakowe.
Substancje występujące w arnice górskiej mogą także wpływać na przeciwutleniające właściwości rośliny. Pomornik może zwalczać wolne rodniki i neutralizować reaktywne formy tlenu, a także może przyczyniać się do zmniejszenia stresu oksydacyjnego i opóźnienia procesów starzenia. Bylina może również działać przeciwkrwotocznie i przeciwzakrzepowo, a także wspomagać krążenie krwi.
Pomornik może też działać przeciwkaszlowo i sprzyjać mieszkom włosowym, zwiększając wytrzymałość włosów i przyczyniając się do ich intensywnego wzrostu. Arnika górska może wykazywać właściwości przeciwzwyrodnieniowe, blokując czynniki transkrypcyjne odpowiedzialne za działanie przeciwzwyrodnieniowo-artretyczne i przyczyniać się do zmniejszenia intensywności bólu oraz porannej sztywności. Dodatkowo bylina może działać immunomodulująco, przeciwlękowo oraz hepatoprotekcyjnie, zwiększając syntezę i wydzielanie kwasów żółciowych oraz bilirubiny, a tym samym przyspieszając aktywność enzymów.
Arnika górska wykorzystywana jest miejscowo jako środek łagodzący ból pourazowy i pooperacyjny, czy też wsparcie w bólu zębów, związanym z leczeniem stomatologicznym. Wyniki badań naukowych dotyczące przeciwbólowych właściwości rośliny są sprzeczne, jednak przeważająca część danych sugeruje, iż arnika może łagodzić dolegliwości bólowe w porównywalnym stopniu jak standardowe farmaceutyki, a jednocześnie w mniejszym stopniu może przyczyniać się do występowania negatywnych i niepożądanych skutków.
Zastosowanie arniki górskiej
Arnika górska była niegdyś powszechnie wykorzystywana w medycynie ludowej, jednak obecnie znajduje się pod ścisłą ochroną, co sprawia, że w celach stosowania rośliny należy korzystać z jej kontrolowanych upraw. Arnika wykorzystywana jest jako składnik kosmetyków, a także wyrobów medycznych, które mogą być przeznaczone do zewnętrznego stosowania na skórę i błony śluzowe, a także do użytku wewnętrznego, jako farmaceutyki zawierające wyciągi z rośliny.
Z byliny produkuje się maści i żele arnikowe, które są przeznaczone do stosowania podczas łagodnych otarć naskórka czy stanów zapalnych skóry, a także na ukąszenia owadów i bóle stawowe oraz na obrzęki i stłuczenia. Płynny wyciąg z arniki wykorzystywany jest natomiast jako składnik preparatów stosowanych podczas stanów zapalnych jamy ustnej. Roślinę niekiedy stosuje się również do produkcji środków wspomagających w walce z infekcją organizmu.
Wyciąg z arniki górskiej można znaleźć również w kosmetykach przeznaczonych do pielęgnacji cery naczynkowej, a także w preparatach antycellulitowych, ponieważ roślina może poprawiać mikrokrążenie w naczyniach włosowatych, a także wykazywać zdolność do redukowania zastojów limfatycznych. Ekstrakt z byliny można znaleźć również w kremach pod oczy, ponieważ roślina może niwelować cienie i obrzęki. Arnikę wykorzystuje się także w preparatach przeznaczonych do pielęgnacji włosów, gdyż pomornik może zwiększać ich wytrzymałość i wspierać ich wzrost.
Skutki uboczne i przeciwwskazania do stosowania arniki górskiej
Najczęściej występującymi skutkami ubocznymi, które mogą pojawiać się w wyniku stosowania preparatów zawierających arnikę górską, są reakcje skórne, takie jak zaczerwienienie i świąd. Doustne przyjmowanie nadmiernych ilości farmaceutyków zawierających ekstrakt z byliny może prowadzić natomiast do występowania bólu brzucha, wymiotów i biegunki.
Z produktów zawierających arnikę górską powinny zrezygnować osoby, które przyjmują leki przeciwzakrzepowe z grupy antagonistów witaminy K, ponieważ może wówczas dojść do nasilenia działania farmaceutyku. Preparatów z arniki nie należy także stosować na otwarte rany, rozległe oparzenia i otarcia, gdyż może to doprowadzić do silnego podrażnienia tkanek.
Nasze bestsellery
Bibliografia:
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28401567/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37011124/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25171757/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34977136/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35991790/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34677487/
