Enzymy trawienne to substancje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego, a tym samym do pracy całego ustroju. Ich rola polega na rozkładaniu spożywanej żywności na mniejsze, dobrze przyswajalne składniki odżywcze. Jak dokładnie działają enzymy trawienne i czy w organizmie może ich zabraknąć?
Spis treści
Co to są enzymy trawienne?
W organizmie człowieka niemal wszystkie zachodzące procesy wymagają obecności enzymów. Nie inaczej jest w przypadku pracy przewodu pokarmowego.
Enzymy trawienne to wielkocząsteczkowe białka. To substancje, które umożliwiają rozkład złożonych związków do prostszych postaci. Wydzielane są w układzie pokarmowym i uczestniczą w procesach trawienia poszczególnych składników pochodzących ze spożytych pokarmów.
Enzymy trawienne wytwarzane są naturalnie w ustroju przez gruczoły trawienne. I choć każdy narząd odpowiada za inny enzym, to poszczególne związki wzajemnie się uzupełniają, dlatego ważne jest, aby w organizmie nie zabrakło żadnego z nich.
Proces trawienia rozpoczyna się już w jamie ustnej właśnie dzięki obecności amylazy ślinowej, która produkowana jest przez ślinianki.
Podział enzymów trawiennych
Enzymy trawienne możemy podzielić ze względu na rodzaj trawionych składników na:
- Enzymy proteolityczne (peptydazy) - to enzymy odpowiadające za trawienie białek, czyli rozkład wiązań peptydowych,
- enzymy amylolityczne (amylazy) - dbają o rozkład węglowodanów,
- enzymy lipolityczne (lipazy) - odpowiedzialne są za rozkład tłuszczów,
- enzymy nukleolityczne (nukleazy) - przyczyniają się do rozkładu kwasów nukleinowych. Wśród enzymów nukleolitycznych wyróżnić możemy rybonukleazy, które oddziałują na RNA oraz deoksyrybonukleazy, które wpływają na DNA.
Enzymy trawienne możemy też rozdzielić ze względu na miejsce ich działania, wówczas podział kształtuje się następująco:
- Jama ustna - tutaj działają enzymy takie jak amylaza ślinowa i lizozym,
- Żołądek wytwarza enzymy takie jak pepsyna czy lipaza żołądkowa i podpuszczka (wydzielana jest w żołądku dziecka do trzeciego roku życia),
- Dwunastnica odpowiada za trypsynogen, chymotrypsynogen, elastazę, lipazę żołądkową, amylazę trzustkową, disacharydazę, nukleazy trzustkowe,
- Jelito cienkie jest miejscem działania enzymów takich jak aminopeptydazy, karboksypeptydazy, amylaza jelitowa, sacharaza, lipaza jelitowa, laktaza, nukleazy jelitowe.
Funkcje enzymów trawiennych
Enzymy trawienne wytwarzane przez organizm człowieka są niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania oraz do właściwego przebiegu procesów trawienia na każdym odcinku układu pokarmowego. Rola substancji sprowadza się właściwie do:
- rozkładania dużych cząsteczek pokarmu w proste i łatwe do wchłonięcia składniki odżywcze,
- wspomagania procesów metabolicznych,
- dbania o prawidłowe działanie układu pokarmowego,
- ułatwiania wchłaniania składników odżywczych.
Polecane produkty
Jak działają enzymy trawienne w organizmie?
Enzymy trawienne są odpowiedzialne za katalizowanie reakcji chemicznych związanych z rozkładem składników pokarmowych. Sprawiają, że procesy te są bardziej wydajne, a to pozwala na sprawne przetworzenie spożytych związków.
W żywności, zarówno białka, jak i węglowodany czy tłuszcze, występują w dużych cząsteczkach. Dzięki pracy enzymów trawiennych zostają one podzielone na mniejsze fragmenty, a to umożliwia ich wchłanianie przez ścianę jelit i wykorzystanie przez organizm człowieka. To z kolei pozwala na maksymalnie efektywne wykorzystanie składników odżywczych pochodzących ze spożytych pokarmów.
Enzymy trawienne produkowane są jednocześnie w wielu narządach ustroju. Choć jest ich wiele, ich funkcje uzupełniają się wzajemnie.
Dla prawidłowego działania substancji ważne jest pH środowiska. Każdy odcinek przewodu pokarmowego wyróżnia się specyficznym poziomem kwasowości, co umożliwia aktywację niektórych enzymów w odpowiednim miejscu przewodu pokarmowego i wpływa na właściwe działanie substancji.
Przebieg procesu trawienia
Enzymy, które odpowiadają za wstępne trawienie pokarmów, produkowane są już w jamie ustnej, a dokładniej w śliniankach. Wytwarzana wówczas amylaza ślinowa odpowiada za wstępne trawienie złożonych cukrów np. skrobi czy glikogenu. W śliniankach produkowany jest także enzym znany jako lizozym, który pełni funkcje bakteriobójcze.
W żołądku to gruczoły żołądkowe odpowiadają za produkcję enzymów trawiennych. W tym miejscu powstaje pepsyna, która katalizuje wstępny rozkład białek, a także lipaza żołądkowa, która odpowiada za wstępne trawienie tłuszczów. W żołądku powstaje również podpuszczka, która jest enzymem charakterystycznym dla wieku niemowlęcego. Uczestniczy w rozkładzie białka (kazeiny) obecnego w mleku. Podpuszczka to enzym, który obecny jest w organizmie do około 3 roku życia.
W trzustce produkowane są kolejne enzymy, które następnie uwalniane są do dwunastnicy. Lipaza trzustkowa w dalszym ciągu trawi tłuszcze, z kolei amylaza trzustkowa rozkłada cukry na prostsze cząsteczki. Trypsynogen przekształcany jest w aktywną formę znaną jako trypsyna z pomocą enzymu śluzówki jelita cienkiego i trawi dalej białka oraz aktywuje chymotrypsynogen przekształcając go w chymotrypsynę.
W dalszych odcinkach jelita cienkiego działają karboksypeptydazy i aminopeptydazy rozkładające białka, a także maltaza, sacharaza i laktaza rozkładające cukry do prostszych cząsteczek. Dobrze prosperującym w jelicie cienkim enzymem jest także lipaza jelitowa, która rozkłada tłuszcze, a także nukleazy oraz nukleozydazy.
Ostatecznie rozłożone związki ulegają wchłanianiu do krwioobiegu i są transportowane wraz z krwią.
Niedobór enzymów trawiennych - objawy i przyczyny
Niedobór enzymów trawiennych może być spowodowany działaniem wielu czynników. Niewystarczająca ilość enzymów może przekładać się na zaburzenie pracy całego organizmu.
Przyczyny występowania niedoboru enzymów trawiennych
Do przyczyn niedoboru enzymów zaliczamy:
- przewlekły stres,
- predyspozycje genetyczne,
- nieodpowiednia dieta,
- zaburzenia trawienia,
- postępujące procesy starzenia,
- choroby układu pokarmowego.
Objawy niedoboru enzymów trawiennych
Do objawów niedoboru enzymów trawiennych zaliczyć możemy:
- biegunki lub zaparcia,
- nudności,
- bóle brzucha,
- niestrawność,
- refluks,
- uczucie przepełnienia.
Należy jednak pamiętać, że wymienione objawy mogą świadczyć również o wielu innych schorzeniach, dlatego zawsze, w przypadku występowania niepożądanych zjawisk w organizmie, należy skonsultować się z lekarzem i wykonać pełną diagnostykę, aby odnaleźć przyczynę bólu i wdrożyć właściwe leczenie.
Jak uzupełnić niedobory enzymów trawiennych?
Gdy dochodzi do niedoboru enzymów trawiennych, bardzo ważne jest jak najszybsze działanie, które pozwoli na uzupełnienie braków i wyrównanie poziomu niezbędnych substancji w organizmie.
Przede wszystkim warto ograniczyć w życiu sytuacje stresogenne, a także wprowadzić doń odpowiednio zbilansowaną dietę. Należy sięgać po żywność bogatą w błonnik i probiotyki, m.in. warzywa i owoce, a także kiszoną kapustę, jogurty, kefiry i kwaśne mleko.
W miarę możliwości warto wyeliminować z jadłospisu ciężkostrawne dania, posiłki typu fast-food i tłuste potrawy.
Kolejnym krokiem może być odpowiednio dobrana suplementacja, która pozytywnie wpłynie na przebieg procesów trawienia.
Suplementy zawierające enzymy trawienne
Suplementacja enzymami trawiennymi zalecana jest przede wszystkim wśród osób, które borykają się z niedoborami tych substancji. Ponadto może być też wskazana w gronie ludzi cierpiących na różne schorzenia układu pokarmowego.
Każdorazowo przed rozpoczęciem przyjmowania suplementów diety, należy skonsultować się z lekarzem. Istotne jest również, aby stosowane preparaty przyjmować zgodnie z zaleceniami producenta umieszczonymi na opakowaniu produktu.
W sprzedaży dostępne są różnego rodzaju suplementy zawierające enzymy trawienne, które umożliwiają dostarczenie do organizmu pojedynczych enzymów bądź gotowych kompleksów związków.
Już jednorazowe zastosowanie suplementu bogatego w enzymy trawienne może wpłynąć na poprawę samopoczucia. Z kolei długotrwałe przyjmowanie preparatów może zapobiegać nieprzyjemnym dolegliwościom ze strony układu pokarmowego.
Warto pamiętać, że nawet najlepiej dobrane suplementy diety nie zastąpią zbilansowanej diety i zdrowego trybu życia.
Bibliografia:
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20522896/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31478136/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31334962/
- https://agro.icm.edu.pl/agro/element/bwmeta1.element.agro-999c7563-c29f-463c-8eed-9e76990f21e5
- https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.agro-a6d4b0b4-9f8f-4ae5-bd19-108f57f0914c
