Hiperwitaminoza to nadmiar witamin w organizmie człowieka, który może skutkować występowaniem niepożądanych dolegliwości. Choć najczęściej mówi się o niedoborach witamin, warto wiedzieć, że ich nadmiar może być równie szkodliwy i może przyczynić się do zaburzenia funkcjonowania całego organizmu.
Hiperwitaminoza dotyczy głównie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, gdyż ich nadmiar jest kumulowany w ustroju, jednak niepożądane reakcje mogą występować również w wyniku nadmiernego spożycia witamin rozpuszczalnych w wodzie. Jakie mogą być objawy i skutki hiperwitaminozy poszczególnych witamin? Jak zapobiegać i leczyć hiperwitaminozę?
Hiperwitaminoza - co to?
Witaminy to związki egzogenne, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ustroju, jednak organizm człowieka nie potrafi ich samodzielnie wytwarzać, dlatego też muszą być dostarczane z zewnątrz wraz z codzienną dietą. Choć witaminy nie pełnią ani funkcji odżywczych, ani energetycznych, są niezwykle istotne - odgrywają bowiem role regulacyjne, działając jako biokatalizatory procesów metabolicznych.
Witaminy można podzielić na:
- rozpuszczalne w tłuszczach - do tej grupy zalicza się witaminę A, witaminę D, a także witaminę E i K,
- rozpuszczalne w wodzie - wśród których można wyróżnić witaminy z grupy B, czy witaminę C.
Odpowiednia podaż witamin jest niezwykle ważna. Warto pamiętać jednak, że zarówno niedobór, jak i nadmiar tych mikroskładników w organizmie człowieka może prowadzić do zaburzenia jego funkcjonowania, negatywnie oddziałując na pracę ustroju.
Nadmiar witamin w organizmie zwany jest hiperwitaminozą. To zaburzenie związane z nagromadzeniem się w ustroju zbyt dużych ilości konkretnego mikroskładnika, co może prowadzić do wystąpienia zespołu objawów chorobowych.
Hiperwitaminoza częściej dotyczy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, co wynika z faktu, iż witaminy ADEK wykazują większą skłonność do kumulowania się w organizmie, w przeciwieństwie do witamin rozpuszczalnych w wodzie, których nadmiar zwykle wydalany jest z ustroju wraz z moczem i potem.
Przyczyny hiperwitaminozy
Witaminy są potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Jakie więc są przyczyny hiperwitaminozy i jak nie doprowadzić do nadmiernego spożycia mikroskładników?
Dobra wiadomość jest taka, iż niezwykle rzadko dochodzi do przedawkowania witamin poprzez dostarczanie ich do ustroju wraz z pożywieniem. Spożywając więc różnorodne warzywa i owoce nie należy obawiać się hiperwitaminozy - to produkty, które dostarczają do ustroju cennych składników odżywczych. Powinny być zatem stałym elementem diety.
Kiedy dochodzi więc do nadmiaru witamin w organizmie? Najczęściej na skutek nieprawidłowego stosowania suplementów diety.
Suplementy diety to skoncentrowane źródło cennych substancji, które mogą stanowić uzupełnienie codziennego jadłospisu. Często jednak preparaty witaminowe są nadużywane, przyjmowane niezgodnie z zaleceniami producenta czy lekarza lub w ogóle bez odpowiednich badań i konsultacji. To właśnie wówczas najczęściej dochodzi do przedawkowania witamin - w wyniku przyjmowania większej dawki niż zalecana lub stosowania kilku różnych preparatów o podobnym składzie czy działaniu.
Objawy hiperwitaminozy
Objawy i skutki hiperwitaminozy zależą od tego, która witamina występuje w ustroju w nadmiernym stężeniu. Najczęściej nadmiar witamin przyczynia się do występowania dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takich jak np.:
- nudności,
- wymioty,
- bóle brzucha,
- biegunki lub zaparcia,
- zaburzenia apetytu.
Niektóre witaminy wyróżniają się względnie wysoką toksycznością, a ich nadmiar może być niebezpieczny dla zdrowia człowieka. Inne natomiast są najczęściej wydalane wraz z moczem, a zwiększone stężenie w ustroju najczęściej nie przyczynia się do występowania niepożądanych dolegliwości. Warto jednak wiedzieć, jakie hiperwitaminozy występują najczęściej, jakie są ich objawy oraz konsekwencje.
Hiperwitaminoza witaminy A
Witamina A to substancja rozpuszczalna w tłuszczach, która wpływa na prawidłowe widzenie, a także uczestniczy w różnicowaniu i rozwoju tkanek oraz komórek. Witamina A może także brać udział w utrzymaniu odpowiedniej kondycji skóry i błon śluzowych, a także może wspierać tkankę kostną. Z czym natomiast może wiązać się nadmierne spożycie witaminy A?
Najczęstsze objawy hiperwitaminozy A to m.in.:
- nadmierne wypadanie włosów,
- łamliwość paznokci,
- zawroty głowy,
- żółte zabarwienie skóry,
- łuszczenie i pękanie skóry,
- senność,
- powiększenie wątroby,
- spadek masy ciała,
- obrzęki kończyn.
Nadmiar witaminy A jest szczególnie niebezpieczny, a w skrajnych przypadkach może prowadzić do niewydolności poszczególnych narządów oraz zaburzenia pracy organizmu, co może skutkować wystąpieniem bezpośredniego zagrożenia życia. Ponadto witamina A w wysokich dawkach może wykazywać działanie teratogenne, przyczyniając się do uszkodzenia płodu.
Hiperwitaminoza witaminy D
Witamina D to składnik, który również należy do grupy substancji rozpuszczalnych w tłuszczach. Odpowiada za prawidłowy wzrost i rozwój układu kostnego, a co więcej, wspiera odporność organizmu. Jej produkcja odbywa się pod wpływem promieni słonecznych przez syntezę skórną, jednak ze względu na częste niedobory tego składnika, witamina D jest również dostępna i powszechnie stosowana w formie suplementu diety.
Przedawkowanie witaminy D może objawiać się m.in.:
- brakiem apetytu,
- osłabieniem,
- bardzo silnym uczuciem pragnienia,
- zwapnienie miękkich narządów i tkanek,
- pogorszeniem koncentracji i pamięci,
- biegunką i wymiotami.
W konsekwencji nadmiar witaminy D może prowadzić do zaburzenia gospodarki elektrolitowej oraz występowania zwapnień i zaburzeń rytmu serca. Co istotne, objawy hiperwitaminozy D mogą być zauważalne dopiero po kilku miesiącach nadmiernej podaży witaminy w formie suplementów diety.
Hiperwitaminoza witaminy E
Witamina E to składnik rozpuszczalny w tłuszczach, który wpływa na układ odpornościowy oraz przebieg procesów metabolicznych. Związek jest również silnym przeciwutleniaczem, który zmniejsza stres oksydacyjny i zwalcza wolne rodniki.
Hiperwitaminoza witaminy E może prowadzić do występowania, takich objawów jak np.:
- bóle głowy,
- zmęczenie,
- bóle stawów,
- osłabienie mięśni,
- zaburzenia czynności przewodu pokarmowego,
- zaburzenia widzenia.
Warto wiedzieć, że wysokie dawki witaminy E mogą wykazywać antagonistyczne działanie w stosunku do witaminy K, sprzyjając powstawaniu zaburzeń związanych z krzepliwością krwi.
Hiperwitaminoza witaminy K
Witamina K to substancja rozpuszczalna w tłuszczach, która uczestniczy w procesach krzepnięcia krwi, a także wspomaga pracę układu sercowo-naczyniowego i gospodarkę wapniową.
Hiperwitaminoza witaminy K może przyczyniać się do występowania objawów, takich jak np.:
- nadmierna potliwość,
- osłabienie mięśni,
- bóle serca,
- niedokrwistość.
Nadmiar witaminy K w ustroju może być niebezpieczny dla zdrowia - może przyczynić się do zaburzenia funkcjonowania wątroby, a także do hemolizy.
Hiperwitaminoza witaminy C
Witamina C, czyli kwas askorbinowy, to związek rozpuszczalny w wodzie. To składnik, który uczestniczy w budowie ścięgien, skóry, a także naczyń krwionośnych. Ponadto substancja jest niezbędna do prawidłowej syntezy kolagenu, a także może przyspieszać proces gojenia się ran. Jej nadmiar zwykle wydalany jest z ustroju wraz z moczem i potem. Jednak hiperwitaminoza witaminy C również może powodować występowanie niepożądanych objawów, takich jak:
- ogólne osłabienie,
- drżenie mięśni,
- bóle brzucha,
- bóle głowy,
- biegunki.
Ponadto nadmiar witaminy C w ustroju może osłabiać działanie niektórych leków oraz przyczyniać się do występowania zwiększonego zapotrzebowania na witaminę E. Wśród skutków przedawkowania witaminy C można wymienić również zwiększone ryzyko powstawania kamieni nerkowych.
Hiperwitaminoza witamin z grupy B
Witaminy z grupy B to składniki rozpuszczalne w wodzie, które wspierają funkcjonowanie układu nerwowego, a co więcej biorą udział w wielu ważnych procesach biochemicznych i metabolicznych.
Hiperwitaminoza witamin z grupy B jest rzadko spotykana i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia człowieka, a nadmiar związków zwykle usuwany jest z organizmu wraz z moczem i potem. Niekiedy jednak przedawkowanie witamin z grupy B może prowadzić do zaburzenia układu nerwowego. Nadmiar witaminy B1 może przyczynić się natomiast do wystąpienia drżenia mięśni i zawrotów głowy, z kolei nadmiar witaminy B2 może skutkować bólem brzucha i uczuciem swędzenia. Hiperwitaminoza witaminy B6 może przyczyniać się do występowania zaburzeń koordynacji i uczucia mrowienia kończyn, a nadmiar B12 może powodować objawy uczuleniowe.
Jak zapobiegać hiperwitaminozie?
Ze względu na możliwość wystąpienia hiperwitaminozy, przed rozpoczęciem stosowania suplementów diety zawierających witaminy, warto wykonać badania laboratoryjne skupiające się na pomiarach stężeń poszczególnych związków we krwi. Wyniki testów umożliwiają potwierdzenie lub wykluczenie występujących w organizmie niedoborów i uzasadniają skuteczność suplementacji.
Podczas przyjmowania preparatów witaminowych warto regularnie kontrolować poziom danego składnika w ustroju i dostosowywać dawkę przyjmowanego preparatu do zmieniających się zawartości witaminy we krwi. Szacowanie odpowiedniej dawki suplementu diety należy wykonywać pod nadzorem lekarza. Ponadto przyjmując preparaty witaminowe, zawsze warto stosować się do wytycznych umieszczonych na opakowaniu produktu i nie przekraczać zalecanych porcji suplementów diety.
Co natomiast zrobić wówczas, gdy nadmiar witamin już występuje w organizmie? Jak leczyć hiperwitaminozę?
Podczas występowania łagodnych konsekwencji hiperwitaminozy, takich jak bóle głowy czy nudności, zazwyczaj, aby zredukować występowanie niepożądanych skutków ubocznych, wystarczy zaprzestać przyjmowania suplementów diety. W przypadku występowania poważniejszych objawów konieczna może okazać się natomiast hospitalizacja i specjalistyczne leczenie.
Nasze bestsellery
Bibliografia:
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31671389/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32063764/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34785012/
