Kortyzol to hormon glikokortykosteroidowy, który zwany jest także hormonem stresu. Do jego głównych zadań w organizmie człowieka należy regulacja poziomu glukozy we krwi, która może być odpowiedzią na stres lub wysiłek fizyczny.
Mało kto wie jednak, że kortyzol może pełnić również wiele innych, istotnych funkcji w organizmie człowieka, a zarówno nadmiar, jak i niedobór tego związku, może negatywnie wpływać na pracę całego ustroju.
Jak więc zadbać o prawidłowy poziom kortyzolu w organizmie?
Kortyzol - co to?
Kortyzol to organiczny związek chemiczny, hormon glikokortykosteroidowy, który popularnie określany jest mianem "hormonu stresu". Wytwarzany jest przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy, czyli niewielki narząd, który znajduje się bezpośrednio za nerkami.
Za produkcję kortyzolu odpowiada podwzgórze mózgowe oraz przysadka mózgowa.
Gdy stężenie kortyzolu obniża się, podwzgórze uwalnia hormon, który z kolei odpowiedzialny jest za uwalnianie kortykotropiny (CRH). To stymuluje przysadkę mózgową do wytwarzania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), który reguluje produkcję kortyzolu przez nadnercza. Zwiększona ilość hormonu wydzielana jest natomiast w sytuacjach stresowych.
We krwi kortyzol najczęściej może być związany z białkami osocza, takimi jak transkortyna czy albumina. Niewielka część hormonu może występować w postaci aktywnej, czyli wolnej. Warto mieć również świadomość, iż wydzielanie kortyzolu może mieć charakter pulsacyjny i być zależne od działania ACTH. Największe stężenie kortyzolu można zaobserwować we krwi nad ranem, natomiast najmniejsze - około północy.
Kortyzol uczestniczy w wielu reakcjach, które są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Nieprawidłowe stężenia hormonu mogą natomiast przyczyniać się do występowania licznych dolegliwości.
Jakie funkcje pełni kortyzol w organizmie człowieka?
Kortyzol pełni w ludzkim organizmie bardzo wiele, istotnych funkcji.
Hormon może regulować i aktywować transkrypcję niektórych genów, a co więcej, może stabilizować błony biologiczne w komórkach. Ponadto związek może uczestniczyć w procesach metabolicznych glukozy, białek i tłuszczów. Jednym z głównych zadań kortyzolu jest właśnie regulacja stężenia glukozy we krwi, gdyż pod wpływem działania hormonu może dojść do zwiększonego uwalniania glukozy do krwioobiegu i pokrycia zwiększonego zapotrzebowania organizmu na energię.
Dodatkowo kortyzol może wpływać na regulację ciśnienia tętniczego krwi. Hormon może także wspierać układ immunologiczny i łagodzić stany zapalne. Związek organiczny może również pobudzać wydzielanie pepsyny w żołądku i przejawiać zdolność do zatrzymywania sodu w organizmie.
Kortyzol może także przyspieszać częstotliwość skurczów serca i wzmacniać działanie adrenaliny oraz noradrenaliny.
Dlaczego kortyzol nazywany jest hormonem stresu?
W czasie silnego stresu, który może być związany zarówno z sytuacją stresową, jak i z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, może dojść do zwiększenia stężenia kortyzolu we krwi. Wzrost stężenia hormonu może z kolei prowadzić do zwiększenia stężenia glukozy we krwi. Tym samym organizm otrzymuje więcej energii, co może przekładać się na zmobilizowanie ustroju do działania.
Kto i kiedy powinien wykonać badanie poziomu kortyzolu we krwi?
Badanie kortyzolu we krwi może być wykonywane podczas diagnozowania zaburzeń jego wydzielania. Wyróżnić można bowiem dwie grupy schorzeń:
- Pierwotne zaburzenia wydzielania kortyzolu - mogą być spowodowane zaburzeniami dotyczącymi nadnerczy np. nowotworami, niedoczynnością nadnerczy czy ich przerostem.
- Wtórne zaburzenia wydzielania kortyzolu - mogą być związane z nieprawidłowościami w zakresie procesów, które regulują gospodarkę hormonalną nadnerczy np. nowotwory przysadki czy podwzgórza, uszkodzenia mechaniczne przysadki czy schorzenia, które mogą wpływać na stężenie ACTH.
Ponadto pomiar stężenia kortyzolu we krwi można wykonać w przypadku występowania objawów, które wskazywałyby na zbyt niski lub zbyt wysoki poziom hormonu.
Często badanie kortyzolu wykonuje się również wśród pacjentów, u których istnieje podejrzenie występowania zespołu Cushinga, a także wśród osób z chorobami nadnerczy czy zaburzeniami syntezy innych hormonów glikokortykosteroidowych.
Polecane produkty
Normy kortyzolu w ustroju
Prawidłowy poziom kortyzolu w surowicy krwi zależny jest od pory dnia, co trzeba uwzględnić podczas wykonywania badań krwi.
Rano wynik powinien oscylować w granicach 166-507 nmol/l, z kolei wieczorem prawidłowa wartość mieści się w przedziale 73,8-291 nmol/l.
Jednak pełna interpretacja wyników wymaga uwzględnienia również innych czynników, takich jak np. stężenie ACTH, przyjmowanie leki czy wynik poziomu kortyzolu w poprzednich badaniach.
Dokładną analizę badań lepiej więc zostawić lekarzowi, który po kompleksowej ocenie wyników, zaplanuje dalsze, odpowiednie postępowanie.
Wysoki poziom kortyzolu
Wysoki poziom kortyzolu może objawiać się m.in.:
- zwiększoną częstotliwością oddawania moczu,
- zaburzeniami nastroju,
- problemami z zasypianiem lub bezsennością,
- zwiększonym poziomem glukozy we krwi,
- nadmiernym apetytem i pragnieniem.
Zbyt wysoki poziom kortyzolu we krwi może być spowodowany przez:
- Zespół Cushinga,
- przerost nadnerczy,
- przewlekły stres,
- nadczynność tarczycy,
- nadczynność podwzgórza,
- zakażenie o ciężkim przebiegu,
- wzmożony wysiłek fizyczny.
Wysokie stężenie kortyzolu w surowicy krwi można stwierdzić również podczas stosowania niektórych leków, np. leków hormonalnych.
Nadmiar kortyzolu a przyrost masy ciała
Jednym z objawów nadmiaru kortyzolu we krwi może być przyrost masy tłuszczowej, szczególnie w okolicach tułowia, twarzy i szyi.
Nadmierna masa ciała związana ze wzrostem poziomu kortyzolu we krwi może być także powiązana z systemem obronnym organizmu - na skutek długotrwałego stresu organizm zaczyna magazynować tłuszcz, który może być potrzebny do produkcji energii w przyszłości.
Jak obniżyć poziom kortyzolu we krwi?
Obniżenie poziomu kortyzolu w organizmie może być niezwykle istotne dla zachowania zdrowia człowieka. Warto pamiętać, że wysoki poziom hormonu we krwi często jest wynikiem nadmiernego stresu. Dlatego też dobrym rozwiązaniem, które może obniżyć poziom kortyzolu we krwi, jest obniżenie poziomu stresu. Jak tego dokonać?
- Unikaj sytuacji stresogennych - nie zawsze jest to możliwe, jednak staraj się ograniczyć w codziennym życiu sytuacje, które Cię stresują. Może to pozytywnie wpłynąć zarówno na Twoje samopoczucie, jak i na zdrowie.
- Wysypiaj się - wyspany człowiek zupełnie inaczej patrzy na świat. Ponadto w czasie snu organizm ma czas na regenerację i przyswojenie nowych informacji, dlatego też to, co wieczorem może wydawać Ci się niezwykle stresujące, rano wcale nie musi takie być.
- Uprawiaj aktywność fizyczną - wzrost poziomu kortyzolu może wynikać z nadmiernej aktywności fizycznej. Natomiast umiarkowany wysiłek może wyzwalać endorfiny i serotoninę, czyli hormony szczęścia. Ponadto nieobciążający organizmu trening może pozwolić Ci pozbierać myśli i spojrzeń optymistycznie na sytuację, która do tej pory Cię stresowała.
- Medytuj - w czasie medytacji uspokaja się oddech, a także może dojść do obniżenia ciśnienia tętniczego krwi. Medytacja może pomóc Ci zrelaksować całe ciało, a także głowę. Chwila wyciszenia może również przyczynić się do obniżenia stężenia kortyzolu.
- Spędzaj czas na świeżym powietrzu - promienie słoneczne umożliwiają wytwarzanie witaminy D, a spacery po lesie czy łące mogą także pozytywnie wpływać na samopoczucie. Skupiając się na naturze, zapomnisz o problemach, zrelaksujesz się i dotlenisz komórki.
- Wykorzystaj zioła i suplementy - w przypadku długotrwałego stresu warto korzystać z ziół i suplementów diety bogatych w związki takie jak np. żeń-szeń czy korzeń lukrecji. Substancje mogą ukoić Twoje zszargane nerwy i pomóc Ci odzyskać balans.
W przypadku występowania poważniejszych schorzeń, gdzie przyczyną nadmiaru kortyzolu nie jest wyłącznie stres, lecz również różne choroby czy schorzenia, warto skonsultować się z lekarzem, który dobierze odpowiednie leki i dalsze postępowanie.
Niski poziom kortyzolu
Obniżony poziom kortyzolu może wynikać m.in. z:
- Występowania choroby Addisona, czyli pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy,
- wrodzonego przerostu nadnerczy,
- niedoczynności podwzgórza,
- niedoczynności przysadki mózgowej.
Do objawów zbyt niskiego poziomu hormonu można zaliczyć np.:
- osłabienie,
- złe samopoczucie,
- przewlekłe zmęczenie,
- hipoglikemię,
- utratę apetytu,
- obniżenie masy ciała,
- dolegliwości trawienne, takie jak wymioty czy biegunki.
Kortyzol - przyjaciel czy wróg?
Okazuje się więc, że kortyzol, który zwany jest hormonem stresu, nie jest aż taki zły, jakby się mogło wydawać.
Jego obecność w organizmie jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania ustroju, a także do uruchomienia reakcji obronnych.
Niekorzystny dla zdrowia człowieka może być zarówno nadmiar, jak i niedobór hormonu. Dlatego też warto zadbać o wyeliminowanie z codziennego życia sytuacji stresowych, jednak nie należy traktować kortyzolu jako wroga, gdyż w niektórych sytuacjach hormon może okazać się Twoim sprzymierzeńcem.
Bibliografia:
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31639385/
- https://ruj.uj.edu.pl//handle/item/209732
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29289660/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30570106/
