Mniszek lekarski to bylina powszechnie występująca w strefie klimatu umiarkowanego. To roślina jadalna, która przez jednych ceniona jest ze względu na liczne właściwości prozdrowotne, a przez innych uznawana jest za chwast.
Jak jest naprawdę? Czy warto sięgać po produkty i przetwory z rośliny? Czy mniszek lekarski różni się od mlecza polnego?
Jak wygląda i gdzie rośnie mniszek lekarski?
Mniszek lekarski (Taraxacum officinale), zwany także dmuchawcem czy żabim kwiatem, to wieloletnia roślina osiągająca ok. 40 cm wysokości. Jej łacińska nazwa pochodzi od greckiego słowa "taraxic" oznaczającego "zapalanie", oraz "akeomia", czyli leczenie.
To bylina z rodziny astrowatych, która występuje powszechnie zarówno w Europie, Azji, jak i w regionach Ameryki Północnej. Mniszek lekarski może rosnąć także na terenach Ameryki Południowej, zwłaszcza w okolicach Meksyku. W Polsce roślinę najczęściej można spotkać na łąkach, ale również na trawnikach, nieużytkach czy poboczach dróg. W rolnictwie mniszek lekarski uznawany jest za chwast, trudny do wytępienia i łatwo rozsiewany przez wiatr.
Mniszek lekarski ma długi i gruby korzeń typu palowego, który z zewnątrz przyjmuje żółtawo-szarą barwę, natomiast wewnątrz wyróżnia się białym kolorem. Łodygi rośliny są natomiast bezlistne i puste w środku. Mniszek lekarski kwitnie dwa razy w roku - pierwsze kwitnienie przypada w okresie od maja do lipca, natomiast drugie - na jesień. Intensywnie pachnące kwiaty rośliny są natomiast żółte i zebrane w koszyczek. Po przekwitnięciu kwiatostan mniszka przypomina z kolei białą, puchatą kulę.
We wszystkich częściach mniszka lekarskiego można znaleźć biały, gorzki i piekący płyn, który stanowi sok mleczny. I choć mniszek lekarski często traktowany jest jako zbędna roślina, ceniony jest przez pasjonatów ziołolecznictwa, ze względu na bogactwo wartościowych składników i możliwe korzyści prozdrowotne. W ziołolecznictwie wykorzystuje się wszystkie części rośliny - zarówno kwiaty, liście jak i korzenie mniszka. Kwiaty zbiera się zwykle w maju, łodygi - podczas kwitnienia, z kolei korzenie, na wiosnę lub na jesień.
Mniszek lekarski, określany również mianem mniszka pospolitego, zaliczany jest do roślin prozdrowotnych przez Światową Organizację Zdrowia. Jednak już znacznie wcześniej, w czasach Starożytnych, na terenach Grecji i Rzymu, wykorzystywano napary z liści rośliny do leczenia schorzeń skóry. W średniowieczu ekstrakty z surowca stosowano do łagodzenia dolegliwości ze strony wątroby i śledziony, z kolei w tradycyjnej medycynie chińskiej, mniszek lekarski używany był przy reumatyzmie i terapii stanów zapalnych. W polskiej medycynie ludowej roślina była stosowana podczas problemów żołądkowo-jelitowych, a także w czasie infekcji i przeziębień.
Mniszek lekarski a mlecz - czym się różni?
Mniszek lekarski bardzo często nazywany jest mleczem polnym. Czy to jedna i ta sama roślina, czy może jednak mlecz i mniszek to dwa odrębne gatunki?
Mniszek lekarski i mlecz to podobne, lecz różne rośliny.
Mniszek lekarski ma liście ułożone w rozetę, które wyrastają samodzielnie z tego samego miejsca. Zazwyczaj z rozety wyrasta również kilka łodyg z kwiatami. Na jednej łodydze znajduje się zawsze jeden kwiat. Łodygi są bezlistne, a po przekwitnięciu zmieniają się w dmuchawce. Mniszek lekarski jest jadalny i może wykazywać prozdrowotne właściwości.
Z kolei mlecz polny rośnie na łodydze pokrytej lekko kłującymi liśćmi, które mogą wyrastać na różnych wysokościach. Dodatkowo na jednej łodydze mlecza znajduje się zawsze więcej niż jeden kwiat. Mlecz polny nie jest jadalny i nie wykazuje właściwości prozdrowotnych.
Składniki aktywne obecne w mniszku lekarskim
Mniszek lekarski może wykazywać prozdrowotne właściwości ze względu na bogactwo substancji aktywnych. W fitoterapii najczęściej wykorzystuje się korzeń mniszka lekarskiego. Wynika to z faktu, iż zawiera on związki, takie jak:
- triterpeny,
- fitosterole,
- inulinę,
- fenolokwasy,
- związki seskwiterpernowe,
- sole potasu.
W liściach rośliny, które również często stosowane są w ziołolecznictwie, oprócz związków triterpenowych, można znaleźć również:
- flawonoidy,
- fenolokwasy,
- karotenoidy,
- składniki mineralne, takie jak potas, magnez czy krzem,
- witaminy, np. witaminę C, A czy witaminy z grupy B.
W roślinie można wyróżnić także związki, takie jak żywice, gumy, woski, kwasy tłuszczowe, białka, czy enzymy.
Mniszek lekarski - właściwości. Na co pomaga mniszek pospolity?
Dostępne dane naukowe wskazują, iż mniszek lekarski to roślina o szerokim spectrum działania.
Żabi kwiat może dbać o prawidłową pracę układu pokarmowego, pobudzając wydzielanie soku żołądkowego oraz żółci. Surowiec roślinny może także wspierać funkcjonowanie wątroby oraz jej oczyszczanie. Mniszek lekarski może ułatwiać wydalanie złogów oraz toksyn z ustroju, a także działać moczopędnie.
Ponieważ korzeń mniszka lekarskiego może zawierać aż 40% inuliny, czyli nierozpuszczalnej frakcji błonnika pokarmowego, podziemna część rośliny może stanowić naturalny prebiotyk, przyczyniając się tym samym do zwiększenia ilości "dobrych bakterii" w jelitach. Korzeń surowca może również hamować rozwój szkodliwych drobnoustrojów w układzie pokarmowym.
Obecna w korzeniu dmuchawca inulina oraz inne związki aktywne sprawiają, że roślina może wykazywać potencjał przeciwcukrzycowy. Mniszek lekarski może pobudzać produkcję insuliny, ułatwiając jednocześnie utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi. Roślina może także przyczynić się do obniżenia poziomu glukozy w surowicy krwi wśród osób borykających się z cukrzycą.
Badania przeprowadzone na zwierzętach sugerują również, iż mniszek lekarski może przyczynić się do obniżenia poziomu trójglicerydów w surowicy krwi, a także do zmniejszenia poziomu cholesterolu całkowitego we krwi. Naukowcy sądzą także, że ekstrakty z mniszka lekarskiego mogą korzystnie wpływać na adipogenezę i metabolizm lipidów w ustroju.
Mniszek lekarski, a zwłaszcza jego części nadziemne, mogą również wykazywać działanie przeciwutleniające oraz przeciwzakrzepowe, i mogą korzystnie wpływać na układ hemostatyczny. Tym samym roślina i jej ekstrakty mogą być obiecujące w profilaktyce chorób układu krążenia, szczególnie tych związanych z zaburzeniami homeostazy oraz ze stresem oksydacyjnym. Korzenie mniszka lekarskiego mogą z kolei wykazywać właściwości antyoksydacyjne oraz przeciwzakrzepowe i przeciwpłytkowe, hamując agregację płytek krwi.
Mniszek lekarski może także wzmacniać odporność organizmu oraz wykazywać działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Roślina wykazuje również właściwości antyoksydacyjne, a tym samym może niwelować wolne rodniki i zmniejszać stres oksydacyjny, jednocześnie opóźniając procesy starzenia. Dodatkowo żabi kwiat może korzystnie wpływać na włosy, stymulując ich porost oraz wykazując działanie przeciwłojotokowe. Roślina może odżywiać włosy i poprawiać ich kondycję. Ponadto mniszek lekarski może przyspieszać proces gojenia się ran i wspomagać regenerację skóry, a także wygładzać i zmiękczać skórę.
Mniszek pospolity a redukcja masy ciała
Podczas badań na myszach uzyskano wyniki sugerujące, iż mniszek pospolity może wykazywać potencjał w przeciwdziałaniu otyłości, poprzez hamowanie aktywności lipazy trzustkowej i wzrost trójglicerydów w osoczu. Dodatkowo inne dane wykazały, iż ekstrakt z mniszka lekarskiego może przyczynić się do redukcji masy ciała oraz parametrów lipidowych.
Mniszek pospolity może stanowić wsparcie wśród osób odchudzających się również ze względu na wysoką zawartość błonnika pokarmowego, który poprawia perystaltykę jelit i zapewnia uczucie sytości. Ponadto surowiec może ograniczać łaknienie na słodycze, co także może przekładać się na zmniejszenie masy ciała.
Potrzeba jednak dalszych badań naukowych, aby potwierdzić korzystny wpływ mniszka lekarskiego na redukcję masy ciała.
Mniszek lekarski - zastosowanie
Mniszek lekarski to roślina o wielu prozdrowotnych właściwościach, którą można wykorzystywać na co dzień na wiele sposobów. Wiosną, z liści surowca można przygotowywać sałatki lub pesto, z kolei wysuszone i uprażone nasiona mniszka lekarskiego można wykorzystywać jako substytut kawy. Z rośliny można stworzyć również nalewkę czy wino. Dobrym rozwiązaniem są także napary, zupy czy syropy z mniszka lekarskiego.
W krajach azjatyckich liście rośliny są smażone i podawane wraz z brązowym ryżem. Z kolei w Turcji świeże i suszone liście żabiego kwiatu stosowane są jako przyprawa. W niektórych krajach europejskich wykorzystuje się również pąki kwiatowe rośliny - konserwuje się je w occie, a ich smak przypomina aromat kaparów.
Jak zrobić napar z korzenia mniszka lekarskiego
Zarówno z korzenia, kwiatów, jak i liści rośliny można stworzyć napary.
Aby przygotować herbatę z kwiatów i liści mniszka lekarskiego należy zebrać je wiosną, gdy są młode. Po dokładnym umyciu należy umieścić 6-7 liści i kwiatów w kubku, i zalać gorącą wodą. Następnie należy przykryć i pozostawić mieszankę na 15 minut. Po tym czasie należy przecedzić napar i wypić przygotowany napój.
Aby stworzyć napar z korzenia dmuchawca, należy podziemną część rośliny umyć i posiekać, a następnie piec w piekarniku ok. 2 godziny. Dwie łyżeczki przygotowanej mieszanki należy zalać gorącą wodą i pozostawić na 10 minut pod przykryciem do zaparzenia, a następnie wypić. Herbata z mniszka lekarskiego może wspomóc procesy trawienia czy też redukcję stanów zapalnych.
Jak zrobić syrop z mniszka lekarskiego - przepis
Aby przygotować syrop z mniszka lekarskiego potrzeba:
- 300 świeżych kwiatów,
- 1 litr wody,
- 1 cytrynę,
- 1 kg cukru.
Kwiaty należy włożyć do garnka i zalać gorącą wodą, a następnie na małym ogniu gotować przez ok. 10 minut. Następnie garnek odłożyć na 24 godziny w chłodne miejsce. Po upływie doby należy odcedzić wywar, dodać cukier i cytrynę. Wymieszać składniki i gotować przez ok. 3 godziny, aż do uzyskania konsystencji podobnej do miodu. Uzyskany syrop rozlać do słoiczków. Produkt świetnie sprawdzi się m.in. jako wsparcie w czasie infekcji i stanów zapalnych.
Mniszek lekarski - skutki uboczne i przeciwwskazania
Mniszek lekarski uznawany jest za bezpieczną substancję. Roślina nie powinna być jednak stosowana przez osoby uczulone - może wówczas dojść do wystąpienia silnych reakcji alergicznych. Ponadto, ze względu na bogactwo goryczkowych substancji i działanie pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, nadmierne spożywanie produktów z żabiego kwiatu może przyczynić się do wystąpienia niepożądanych objawów ze strony układu pokarmowego, takich jak nudności, biegunki, niestrawność czy zgaga.
Po przetwory i suplementy diety zawierające mniszka lekarskiego nie powinny bez konsultacji z lekarzem sięgać także osoby borykające się z chorobami dróg żółciowych czy jelit, jak również z nadkwaśnością żołądka.
Nasze bestsellery
Bibliografia:
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36140985/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23603008/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23956107/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30797873/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29580525/
- https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/download/2505/2493/3204
