Nadmiar wapnia (hiperkalcemia) - objawy, przyczyny, metody leczenia
Wapń to jeden z kluczowych składników mineralnych, który kojarzy się ze zdrowymi kośćmi i mocnymi zębami. Odpowiedni poziom tego pierwiastka w ustroju jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, w tym układu nerwowego i mięśniowego. Niekiedy jednak dochodzi do sytuacji, kiedy we krwi występuje za wysokie stężenie wapnia. Wówczas dochodzi do rozwoju hiperkalcemii - zaburzenia gospodarki mineralnej organizmu, które może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Skąd bierze się to schorzenie i jakie objawy daje nadmiar wapnia w organizmie? Co robić w przypadku wysokiego poziomu wapnia we krwi? Czy hiperkalcemii da się zapobiegać?
Spis treści
Co to jest hiperkalcemia?
Wapń to kluczowy składnik budulcowy kości, zębów i chrząstek. W środowisku wewnątrzkomórkowym jest tzw. drugim przekaźnikiem. Poza tym, że wchodzi w skład tkanki kostnej, bierze udział w skurczu mięśni, w tym serca, przewodzeniu impulsów nerwowych, krzepnięciu krwi oraz regulacji wydzielania hormonów. Prawidłowe stężenie wapnia we krwi powinno mieścić się w przedziale od 2,1 do 2,6 mmol/l.
Choć wapń jest pierwiastkiem odgrywającym kluczową rolę w ustroju człowieka, jego zbyt duże stężenie może prowadzić do poważnych zaburzeń metabolicznych oraz problemów ze zdrowiem. Stan, w którym poziom wapnia we krwi wykracza poza normę (powyżej 2,6 mmol/l) jest określany mianem hiperkalcemii. To zaburzenie gospodarki mineralnej organizmu, które niezauważone lub ignorowane, może stanowić zagrożenie dla życia.
W zależności od stopnia nasilenia hiperkalcemia może powodować różne objawy. W przypadku nieznacznie podwyższonego poziomu wapnia schorzenie często przebiega bezobjawowo. Znacząca hiperkalcemia może natomiast objawiać się zmęczeniem, brakiem apetytu, dezorientacją, wymiotami i nudnościami. Dlatego osoby, które na co dzień spożywają dużo produktów mlecznych lub stosują suplementy diety w wapniem, powinny zachować szczególną ostrożność i uważnie obserwować swój organizm.
Nadmiar wapnia - przyczyny
Najczęstszą przyczyną hiperkalcemii są zaburzenia endokrynologiczne, w szczególności pierwotna nadczynność przytarczyc. Do jej rozwoju dochodzi, kiedy zmieniona pierwotnie przytarczyca produkuje w nadmiarze parathormon (PTH), który nie jest hamowany zwrotnie przez hiperkalcemię. Nadmiar tego związku prowadzi do nadmiernego wydalania wapnia z kości i wzrostu jego stężenia w surowicy krwi. Nieco rzadziej hiperkalcemię obserwuje się u pacjentów z nadczynnością tarczycy oraz niedoczynnością kory nadnerczy.
Drugą co do częstości przyczyną nadmiaru wapnia w organizmie są choroby nowotworowe, w tym rak płuc, piersi, nerek oraz szpiczak mnogi (hiperkalcemia nowotworowa). Mechanizmy hiperkalcemii w tym przypadku mogą być różne. U chorych na nowotwory często dochodzi do niszczenia kości przez przerzuty komórek nowotworowych. Nadmierne wchłanianie wapnia z układu pokarmowego często jest też obserwowane u pacjentów z nowotworami układu krwiotwórczego (np. w chłoniakami).
Zbyt duże stężenie wapnia może być też skutkiem stosowania niektórych leków (tiazydów, litu, witaminy A i D) oraz niedoboru witaminy D. Ponadto przyczyną hiperkalcemii mogą być choroby przewlekłe takie jak sarkoidoza, niewydolność nerek czy długotrwałe unieruchomienie.
Objawy nadmiaru wapnia we krwi
Objawy hiperkalcemii zależą od poziomu wapnia we krwi i mogą być bardzo różnorodne. Łagodna hiperkalcemia często nie daje żadnych symptomów, a do jej wykrycia często dochodzi przez przypadek, podczas rutynowych badań. Przy większym wzroście wapnia w surowicy krwi mogą pojawić się następujące dolegliwości:
- nudności, wymioty
- zaparcia,
- zwiększone pragnienie,
- kamica nerkowa,
- brak apetytu,
- częstomocz,
- zaburzenia koncentracji,
- ogólne osłabienie mięśni,
- nadciśnienie tętnicze.
Do objawów hiperkalcemii zalicza się też zaburzenia czynności nerek, ostre zapalenie trzustki, wrzody trawienne oraz zaburzenia wchłaniania niektórych składników mineralnych, w szczególności żelaza oraz cynku.
Nadmiar wapnia - objawy skórne
Przekroczenie norm wapnia we krwi może wpływać także na stan skóry. W przypadku zbyt dużej ilości tego składnika mineralnego w organizmie człowieka może dojść do przesuszenia, świądu oraz łuszczenia się naskórka. W przewlekłych przypadkach mogą rozwinąć się zwapnienia w skórze i tkankach podskórnych objawiające się grudkami, guzkami czy blaszkami. U pacjentów z hiperkalcemią często dochodzi też do zaostrzenia objawów wcześniej istniejących już schorzeń dermatologicznych.
Nadmiar wapnia w organizmie - skutki uboczne
Zbyt wysokie stężenie wapnia może niekorzystne wpływać na pracę wielu narządów i układów w organizmie człowieka. Szczególnie niebezpieczna jest nieleczona hiperkalcemia, gdyż może być przyczyną groźnych powikłań zdrowotnych takich jak osteoporoza, zaburzenia rytmu serca oraz niewydolność nerek.
Przy wartościach powyżej 3,75 mmol/l może dojść do tzw. przełomu hiperkalcemicznego – stanu zagrożenia życia objawiającego się ogólnym osłabieniem, gorączką oraz skrajnym odwodnieniem. U pacjentów z tym zaburzeniem często obserwuje się też objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego takie jak dezorientacja, splątanie, stopniowe pogorszenie stanu świadomości. Bez wdrożenia szybkiego leczenia przełom hiperkalcemiczny może prowadzić do śpiączki oraz zatrzymania krążenia (w wyniku zaburzeń rytmu serca).
Diagnostyka i rozpoznanie hiperkalcemii
Podstawą rozpoznania hiperkalcemii jest badanie stężenia wapnia we krwi. Ważne jest oznaczenie zarówno ilości wapnia zjonizowanego, jak i stężenia wapnia całkowitego. W dalszej kolejności zwykle bada się poziom parathormonu (PTH), magnezu, fosforu, kreatyniny oraz witaminy D.
W diagnostyce hiperkalcemii pomocne mogą być też badania obrazowe takie jak scyntygrafia przytarczyc czy USG nerek.
Polecane witaminy i minerały
Leczenie hiperkalcemii
Leczenie hiperkalcemii zależy od jej przyczyny oraz nasilenia. W łagodnych przypadkach zwykle wystarczy odstawienie leków lub suplementów zwiększających poziom wapnia (np. w przypadku nadmiaru witaminy D w organizmie terapia może obejmować rezygnację z przyjmowania preparatów hamujących wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym).
Niekiedy w przypadku wystąpieniu hiperkalcemii konieczne jest leczenie choroby podstawowej, np. nadczynności przytarczyc, nowotworu lub chirurgiczne usunięcie gruczolaka przytarczyc.
Poza stosowaniem diety ubogowapniowej w leczeniu objawowym hiperkalcemii stosuje się:
- nawodnienie (doustne lub dożylne),
- leki moczopędne (np. furosemid),
- preparaty zmniejszające uwalnianie wapnia z kości (kalcytoninę, bisfosfoniany),
W ciężkich przypadkach, zwłaszcza przy współistniejącej niewydolności nerek, w leczeniu hiperkalcemii stosuje się dializoterapię.
Jak zapobiegać hiperkalcemii?
W celu utrzymania prawidłowej gospodarki mineralnej organizmu i zapobiegania hiperkalcemii kluczowe znaczenie ma kontrolowanie czynników ryzyka oraz regularne monitorowanie poziomu wapnia.
Ważne jest, aby unikać nadmiaru wapnia i witaminy D w diecie oraz ograniczyć spożycie produktów bogatych w wapń, zwłaszcza u osób z chorobami przewlekłymi i predyspozycjami do hiperkalcemii. Istotne jest też kontrolowanie czynności tarczycy i przytarczyc, szczególnie u pacjentów z objawami sugerującymi zaburzenia hormonalne.
Aby utrzymać prawidłowe stężenie wapnia we krwi niezbędna jest zdrowa, dobrze zbilansowana dieta oraz regularna aktywność fizyczna.
Wapń - sprzymierzeniec czy zagrożenie?
Wapń bez wątpienia jest jednym z kluczowych składników mineralnych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Poza tym, że pomaga w utrzymaniu zdrowych kości i zębów, bierze udział w procesach krzepnięcia krwi i reguluje wydzielanie hormonów. I chociaż najczęściej mówi się o nim w kontekście niedoboru wapnia, należy pamiętać, że zbyt duże jego stężenie w ustroju nie sprzyja zdrowiu.
Nadmiar wapnia nie tylko zaburza działanie poszczególnych narządów, ale też może prowadzić do niebezpiecznych powikłań zagrażających życiu takich jak choroby nerek, zaburzenia rytmu serca, zapalenie trzustki. Dlatego tak ważne jest, aby nie bagatelizować objawów i dbać o prawidłowy poziom wapnia we krwi, szczególnie u osób starszych, przewlekle chorych i przyjmujących suplementy.
Bibliografia