Aloes - właściwości i zastosowanie rośliny

Aloes to roślina, która w ostatnich latach cieszy się sporym zainteresowaniem wśród konsumentów na całym świecie. Badania naukowe potwierdzają wiele cennych właściwości prozdrowotnych rośliny, a sam aloes znalazł szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach życia, m.in. w kosmetologii czy stomatologii. Jakie konkretnie właściwości wykazuje roślina? Jak aloes wpływa na organizm człowieka i czy warto go stosować? Czy aloes jest bezpieczny?

Historia aloesu

Aloes przez Greków zwany był "Aloeh", czyli "gorzka substancja", z kolei Egipcjanie i Arabowie nazywali go "Sabr", czyli "gorzki lek". Stosowane nazewnictwo wynikało z faktu, iż dawniej spożywano miąższ aloesu wraz z jego skórką, która wyróżnia się gorzkim smakiem.

Pierwsze wzmianki o aloesie, informujące o jego przeczyszczających właściwościach, pochodzą z XVIII roku p.n.e., z kolei w Egipskich piramidach można znaleźć hieroglify dotyczące rośliny. W papirusie Ebersa, zwanym również Księgą Lekarstw, który pochodzi z 1550 roku p.n.e., można spotkać się ze wzmiankami dotyczącymi leczniczego wykorzystywania rośliny. Jednak aloes już w starożytności był czymś więcej niż tylko medykamentem. Roślinę stosowano również jako kosmetyk, składnik balsamów i kremów, a także jako substancję do mumifikowania zwłok. Ramzes II wykorzystywał aloesowe lewatywy do płukania jelit, z kolei Kleopatra stosowała kąpiele w oślim mleku z dodatkiem cennej rośliny.

Przypuszcza się, że handel aloesem rozpoczęto w kulturze arabskiej, oferując go konsumentom jako środek przeczyszczający, a także wspomagający trawienie i gojenie ran. Wówczas roślinę uznawano również za symbol nieśmiertelności i oddawano jej cześć. Na przełomie IX i X wieku n.e., w pierwszej szkole medycznej propagowano aloes jako środek pomocny przy dolegliwościach skóry, oczu i żołądka. Św. Hildegarda z Bingen promowała roślinę natomiast jako specyfik na kaszel. To właśnie wówczas aloes zaczął pojawiać się w klasztorach, skąd następnie trafił do szlacheckich dworów i chłopskich wiosek.

Wraz z biegiem lat prowadzono coraz więcej badań naukowych skupiających się wokół aloesu i jego właściwości. W XX wieku stwierdzono, że roślina może zmniejszać ryzyko napromieniowania, a następnie potwierdzono jej korzystny wpływ na choroby oczu i regenerację tkanek układu pokarmowego. W dalszych latach stwierdzono, że aloes może hamować namnażanie niekorzystnych mikroorganizmów w ustroju, a w 1990 roku powołano Narodową Radę Naukową ds. Aloesu (NASC), której zadaniem jest potwierdzanie jakości aloesowych preparatów.

W 2022 roku Główny Inspektor Sanitarny (GIS) oraz Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) wpisali ekstrakt z aloesu na listę substancji zakazanych, której nie należy stosować w żywności i suplementach diety, ze względu na możliwe działanie genotoksyczne.

Historia rośliny jest długa i burzliwa... Czym właściwie jest aloes? Jakie może wykazywać właściwości?

Aloes - co to?

Aloes to roślina wieloletnia. To sukulent, który ma rozgałęzione, wiecznie zielone i mięsiste liście. Pochodzi z krajów śródziemnomorskich, jednak spotkać ją można również w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Aloes najlepiej rośnie na przepuszczalnej ziemi torfowej zmieszanej z piaskiem i gliną. Jest łatwy w uprawie i liczy ok. 400 różnych gatunków. Najpopularniejszą odmianą aloesu leczniczego jest aloes zwyczajny (z łac. aloe vera), jednak często można spotkać się również z odmianami, takimi jak aloes drzewiasty (z łac. aloe arboresces) czy aloes kolczasty (z łac. aloe ferox).

Wśród aloesów można wyróżnić gatunki jadalne i niejadalne. W Polsce za jadalny uznaje się aloes zwyczajny, który wyróżnia się zielonymi i gładkimi liśćmi. Z kolei odmiana niejadalna ma ciemnozielony kolor i charakterystyczne, białe plamki.

Aloes gdy kwitnie, a dzieje się to pod koniec zimy, gdy długość dnia wynosi ok. 10 godzin, ma długi, czerwony lub pomarańczowy okwiat, który jest bogaty w nektar. Co ciekawe, to właśnie powtarzające się kwitnienie odróżnia aloes od agawy, która kwitnie tylko raz w życiu, a następnie zamiera.

Aloes - wartości i składniki odżywcze

Aloes to roślina pełna cennych wartości odżywczych. Jej liście wypełnione są żelową substancją, która w 95% składa się z wody, a pozostałe 5% jej masy stanowią składniki aktywne. Przypuszcza się, że w roślinie można znaleźć nawet 75 różnych substancji biologicznie czynnych.

Aloes zawiera m.in.:

• niewielkie ilości kwasów tłuszczowych, w tym godnego uwagi kwasu gamma-linolenowego (GLA),
• aminokwasy, takie jak m.in. alanina, arginina, kwas glutaminowy, leucyna czy metionina,
• witaminy, takie jak witamina A, C czy witaminy z grupy B, m.in. kwas foliowy,
• składniki mineralne, np. chrom, wapń, magnez, żelazo, potas,
• saponiny, ligniny i węglowodany,
• naturalny kwas salicylowy,
• antrachinony,
• acemannan,
• kwas cynamonowy,
• fenole,

a każda część rośliny (naskórek, lateks i miąższ aloesu) charakteryzują się odmiennym składem związków bioaktywnych i nieco innym działaniem prozdrowotnym. Skład liści rośliny jest także zależny od warunków jej uprawy, a także pory roku zbiorów, metody pozyskiwania i położenia geograficznego.

Właściwości aloesu

W skład aloesu wchodzą związki chemiczne, takie jak peroksydaza glutationowa i dysmutaza ponadtlenkowa oraz składniki o przeciwutleniającym działaniu, takie jak witamina C czy E, które sprawiają, że roślina może wykazywać właściwości antyoksydacyjne. Tym samym aloes może neutralizować wolne rodniki i zwalczać reaktywne formy tlenu oraz zmniejszać stres oksydacyjny i opóźniać procesy starzenia.

Niektóre badania naukowe wskazują również, iż ekstrakt z aloesu może działać przeciwcukrzycowo i hipoglikemicznie. Suplementacja żelem aloesowym może także przyczyniać się do obniżenia poziomu cholesterolu całkowitego w surowicy krwi oraz sprzyjać zmniejszeniu stężenia jego frakcji LDL, zwanej "złym" cholesterolem.

Dodatkowo aloes może wykazywać działanie pobudzające układ odpornościowy, zwiększając żywotność makrofagów i powodując wzrost ich skuteczności w obronie przed patogenami. Roślina może także przyspieszać produkcję cytokin, odpowiedzialnych za odpowiedź immunologiczną.

Ostatnie dane potwierdzają także ochronne działanie aloesu na skórę narażoną na promieniowanie. Profilaktyczne stosowanie rośliny może zmniejszać ryzyko popromiennego zapalenia skóry, co może być pomocne szczególnie wśród pacjentów onkologicznych. Co więcej, obecne w aloesie substancje aktywne mogą łagodzić dolegliwości bólowe i przyspieszać proces gojenia się ran, m.in. poprzez zwiększenie syntezy i ilości kolagenu. Działanie może być pomocne również w przypadku odleżyn czy oparzeń słonecznych. Badania wskazują, że aloes może wykazywać bardziej skuteczne działanie niż powszechnie wykorzystywany w przypadku oparzeń, sulfadiazyn srebra, dzięki czemu może pozytywnie wpływać na regenerację naskórka.

Aloes to roślina o właściwościach przeciwzapalnych, która może uczestniczyć w wytwarzaniu kwasu hialuronowego. Preparaty zawierające ekstrakt z rośliny mogą zmniejszać zmiany skórne o charakterze zapalnym i niezapalnym, a tym samym mogą wspierać walkę z trądzikiem. Aloes może także wykazywać właściwości oczyszczające, nawilżające i ściągające, a także może wspierać utrzymanie właściwej elastyczności skóry.

Roślina wykorzystywana jest również w zwalczaniu dolegliwości związanych z układem pokarmowym. Ekstrakt z aloesu może łagodzić przypadłości związane z zespołem jelita drażliwego (IBS), a także zmniejszać problemy jelitowe. Ze względu na aktywność przeciwbakteryjną, aloes może być również wsparciem w terapii wrzodów żołądka, a co więcej może łagodzić objawy refluksu, takie jak zgaga, odbijanie czy cofanie się treści żołądkowej do przełyku. Dodatkowo aloes może wykazywać właściwości hepatoprotekcyjne, zmniejszając ryzyko występowania marskości wątroby i uszkodzeń związanych z nadmiernym spożywaniem leków przeciwbólowych. Jakby tego było mało, roślina może działać przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczo.

Aloes może także korzystnie oddziaływać na jamę ustną, zmniejszając stan zapalny dziąseł, a także wskaźnik płytki nazębnej. Tym samym może być pomocny w zwalczaniu próchnicy zębów. Aloes może również obniżać liczbę drożdżaków z gatunku Candida albicans, wspomagając terapię kandydozy.

W jaki sposób stosować aloes?

Aloes, ze względu na liczne korzystne właściwości, jest coraz częściej wykorzystywany w różnych gałęziach przemysłu. Najczęściej stosowany jest jednak w kosmetologii.

Do stosowania zewnętrznego używa się zwykle składniki, takie jak miąższ aloesu lub sok z jego liści, czyli substancje, które mogą być pomocne w przypadku oparzeń, skaleczeń, po ukąszeniu owadów czy również na stany zapalne.

Aloes wykorzystywany jest powszechnie w kosmetykach do pielęgnacji skóry, włosów i paznokci. Substancje zawarte w roślinie mogą działać nawilżająco (zapewniając skórze odpowiedni poziom nawilżenia cztery razy szybciej niż woda), tonizująco i łagodząco, a co więcej, mogą wykazywać działanie złuszczające, oczyszczając pory skóry.

Aloes może także wzmacniać osłabione paznokcie i włosy, i zapobiegać ich wypadaniu, a także może wspierać walkę z łupieżem. Dodatkowo może zapobiegać przesuszeniu włosów i odżywiać skórę głowy, poprawiając jednocześnie jej ukrwienie. Substancje zawarte w aloesie mogą neutralizować zapach potu, dlatego też roślina często wykorzystywana jest jako naturalny antyperspirant, który jednocześnie może wykazywać właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze.

Jak samodzielnie przygotować żel aloesowy?

Choć żel aloesowy powszechnie dostępny jest w drogeriach, naturalny kosmetyk można również przygotować samodzielnie w domu. Do jego stworzenia potrzebny jest jedynie aloes w doniczce oraz łyżka soku z cytryny.

Jak zatem krok po kroku zrobić żel aloesowy?

Liście aloesu należy zamoczyć w wodzie na 24 godziny, zmieniając wodę co ok. 3 godziny, co umożliwi usunięcie z rośliny trującej aloiny. W dalszej kolejności należy oddzielić miąższ od reszty rośliny, a następnie przełożyć go do wysokiego naczynia, dodać sok z cytryny i zblendować na gładką masę. Żel warto przełożyć do szczelnie zamykanych słoiczków i przechowywać w lodówce.

Żel aloesowy można wykorzystywać jako domowy żel antybakteryjny, a także jako naturalny kosmetyk na skórę.

Aloes - skutki uboczne i przeciwwskazania

Do niedawna ekstrakt z liści rośliny używany był w żywności i suplementach diety, jednak Rada Epidemiczno-Sanitarna GIS zatwierdziła w kwietniu 2022 roku uchwałę, która sprawiła, że aloes trafił na listę substancji zakazanych w przemyśle spożywczym i suplementach diety. Wynika to z faktu, iż trudno wyznaczyć obecnie bezpieczną dla człowieka dawkę hydroksyantracenu, a ekstrakt z rośliny może zawierać związki hydroksyantracenowe, takie jak emodyna, aloeemodyna i strukturalnie pokrewny dantron, które mogą utrudniać wchłanianie leków i wykazywać genotoksyczne działanie.

Nie zmienia to jednak faktu, iż aloes stosowany zewnętrznie lub w niewielkich ilościach, sporadycznie, również wewnętrznie, jest zwykle dobrze tolerowany przez człowieka. Niekiedy jednak roślina może powodować występowanie reakcji alergicznej lub niepożądanych skutków ubocznych, takich jak biegunka, mdłości i bóle brzucha lub w przypadku stosowania zewnętrznego - podrażnienie i stan zapalny skóry.

Badania dowodzą, że lateks zawarty w roślinie może zwiększać ryzyko zapalenia wątroby czy niewydolności nerek oraz powodować zaburzenia jelitowo-żołądkowe, jednak potrzeba dalszych analiz, aby potwierdzić niekorzystny wpływ substancji na organizm człowieka.

Z uwagi na przeczyszczające działanie aloesu, ostrożność powinny zachować osoby borykające się ze stanami zapalnymi jelit. Ponadto ekstrakt z rośliny może wchodzić w interakcje z lekami, nasilając ich działanie, dlatego też osoby przyjmujące leki przeciwcukrzycowe, rozrzedzające krew lub moczopędne, powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania aloesu.

Nasze bestsellery

Bibliografia:

1. https://najlepszyaloes.pl/aloes-roslina-niesmiertelnosci/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34563809/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22198821/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36337821/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36249738/
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29335048/
7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23336746/
8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26986231/