Dieta przy zespole jelita drażliwego - charakterystyka, zasady, jadłospis

Zespół jelita drażliwego to schorzenie układu pokarmowego, którego przyczyny wciąż nie zostały do końca wyjaśnione. To choroba objawiająca się bólami brzucha oraz zaburzeniami rytmu wypróżnień, która może utrudniać codzienne funkcjonowanie człowieka. Pomocna w łagodzeniu niepożądanych objawów może okazać się jednak odpowiednia metoda żywieniowa. Jaka dieta w zespole jelita drażliwego jest rekomendowana? IBS - co jeść, a jakich produktów unikać? Jak wygląda jadłospis w IBS?

Zespół jelita drażliwego - co to?

Zespół jelita drażliwego (z języka angielskiego irritable bowel syndrome - IBS) to przewlekła choroba układu pokarmowego, uznawana za czynnościowe zaburzenie żołądkowo-jelitowe które, ze względu na nieprawidłowości związane z funkcjonowaniem osi mózgowo-jelitowej, jest określane również mianem zaburzeń interakcji jelitowo-mózgowych.

IBS to jedna z najczęściej występujących chorób układu pokarmowego, która może dotyczyć nawet 20% populacji, pojawiając się dwa razy częściej wśród kobiet niż w gronie mężczyzn, w szczególności wśród pań pomiędzy 20. a 50. rokiem życia.

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Na skutek zaburzeń pracy przewodu pokarmowego, tj. w wyniku spowolnienia lub przyspieszenia pasażu jelitowego oraz nadwrażliwości jelit, do mózgu mogą docierać impulsy dotyczące nieprzyjemnych objawów bólowych w obrębie brzucha. Jednocześnie, ponieważ mechanizm może działać dwukierunkowo, nadmierny stres również może oddziaływać na codzienne funkcjonowanie jelit. Dlatego też, choć przyczyna IBS nie została do końca wyjaśniona, zespół jelita drażliwego najczęściej jest związany z:

• nadmiernym stresem,
• dysbiozą jelitową,
• infekcjami jelitowymi,
• nietolerancjami pokarmowymi,
• zaburzeniami osi jelitowo-mózgowej,
• nieprawidłową motoryką przewodu pokarmowego,
• czynnikami psychologicznymi, np. stanami lękowymi,
• predyspozycjami genetycznymi.

Wpływ na rozwój IBS może mieć również dieta zachodnia, bogata w szybko fermentujące węglowodany krótkołańcuchowe oraz krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które mogą przyczyniać się do występowania wzdęć oraz obniżenia pH okrężnicy.

Polecane produkty

IBS - objawy zespołu jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego to schorzenie przewlekłe, które ma charakter nawracający i ustępujący. Do najczęstszych objawów zespołu jelita drażliwego można zaliczyć:

• ból brzucha, który nasila się po posiłkach,
• dyskomfort w jamie brzusznej,
• wzdęcia,
• zgaga,
• nudności,
• nadmierne gazy,
• zaburzenia pracy jelit - biegunka, zaparcia lub naprzemienni pojawiające się zmiany częstotliwości wypróżnień.

Objawy IBS mogą pojawiać się jednocześnie lub naprzemiennie. Ich nasilenie i częstotliwość może również zmieniać się wraz z biegiem czasu.

Zespół jelita drażliwego obecnie diagnozuje się na podstawie badania fizykalnego i pojawiających się objawów, zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV. Tym samym uznaje się, iż IBS może występować wśród osób, które skarżą się na nawracający ból brzucha w ostatnich trzech miesiącach, co najmniej jeden dzień w tygodniu, a także wówczas, gdy występują co najmniej dwa z poniżej podanych kryteriów:

• ból jest związany z wypróżnieniem,
• ból ma związek ze zmianą częstotliwości wypróżnień,
• ból dotyczy zmiany konsystencji stolca.

Zespół jelita drażliwego - dieta FODMAP

Terapia zespołu jelita drażliwego polega przede wszystkim na stosowaniu odpowiedniej diety, która może wyciszyć niepożądane objawy i poprawić jakość życia codziennego. Dieta w zespole jelita drażliwego powinna być indywidualnie dopasowana do występujących u pacjenta objawów.

Najczęściej wykorzystywaną interwencją dietetyczną jest rekomendacja diety FODMAP (z języka angielskiego Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides and Polyols), która stanowi dietę eliminacyjną, stosowaną zwykle w przypadku zaburzeń pracy jelit. To sposób żywienia polegający na ograniczeniu spożycia produktów zawierających fermentujące oligo-, di- i monosacharydy, a także poliole, które, zgodnie z założeniami, mogą nasilać występujące objawy. Następnie, po ustąpieniu niepożądanych dolegliwości, należy stopniowo, ponownie wprowadzać je do diety, obserwując indywidualne reakcje organizmu.

Zgodnie z założeniami, dieta FODMAP może być pomocna szczególnie wśród osób zmagających się z IBS o charakterze biegunkowym, a restrykcje żywieniowe należy stosować przez okres 6-8 tygodni.

Dieta przy IBS - co jeść?

IBS dieta bazuje na zasadach protokołu FODMAP, zgodnie z którym dozwolone jest spożywanie:

• mięsa, owoców morza, jajek,
• produktów mlecznych - twardych serów (żółty, cheddar, camembert), mleka bez laktozy, napoju owsianego, ryżowego czy migdałowego,
• owoców, takich jak maliny, kiwi, pomarańcze, borówki,
• warzyw, takich jak ziemniaki, marchew, ogórek, pomidor, papryka, seler,
• zbożowych produktów bezglutenowych, bazujących na mące orkiszowej, ryżowej czy owsianej,
• masła, margaryny i pasty orzechowej,
• gorzkiej czekolady, syropu klonowego, cukru białego,
• ryb i tofu.

Zespół jelita drażliwego - czego nie jeść?

Stosując dietę FODMAP w zespole jelita drażliwego zaleca się wyeliminowanie z jadłospisu produktów takich jak m.in.:

• suche nasiona roślin strączkowych, m.in. ciecierzyca, soja, soczewica,
• produkty mleczne, takich jak twaróg, mleko krowie, śmietana, mleko sojowe, mascarpone,
• warzywa, m.in. cebula, por, czosnek, brokuł, kalafior, kapusta, buraki,
• owoce, np. jabłko, arbuz, gruszka, śliwka, owoce suszone i owoce z puszki,
• pszenne i żytnie produkty zbożowe,
• miód, słodziki, takie jak mannitol, sorbitol, ksylitol, a także syrop z agawy i syrop glukozowo-fruktozowy.

Zespół jelita drażliwego - wytyczne NICE

Od pewnego czasu, oprócz diety FODMAP, osobom zmagającym się IBS proponuje się również przestrzeganie wytycznych NICE, które mogą przyczynić się do wystąpienia podobnych efektów co dieta o niskiej zawartości FODMAP, stanowiąc jednocześnie łatwe w utrzymaniu i stosowaniu zasady.

NICE (z języka angielskiego National Institute of Health and Care Excellence) to rekomendacje, zgodnie z którymi należy:

• Regularnie i bez pośpiechu spożywać posiłki, unikając długich przerw w jedzeniu.
• Wypijać każdego dnia minimum osiem szklanek płynów, wypełnionych przede wszystkim wodą lub herbatą ziołową (wytyczne sugerują, że kawa i czarna herbata mogą stanowić maksymalnie trzy szklanki na dobę).
• Ograniczyć spożywanie alkoholu oraz napojów gazowanych.
• Ograniczyć spożycie skrobi opornej, która może występować m.in. w żywności przetworzonej.
• Ograniczyć konsumpcję tłustych i smażonych potraw.
• Unikać warzyw cebulowych i kapustnych oraz suchych nasion roślin strączkowych.
• Unikać słodzików.
• Zastępować produkty pszenne produktami orkiszowymi.
• W przypadku wzdęć i gazów, sięgać po produkty owsiane, takie jak np. płatki owsiane czy mąka owsiana.
• Regularnie spożywać siemię lniane lub łuski babki płesznik.

Wytyczne NICE są mniej restrykcyjne niż dieta FODMAP i mogą znacząco poprawić jakość życia pacjentów, zmniejszając częstotliwość występowania niepożądanych objawów. Z tego względu obecnie wśród osób borykających się z zespołem jelita nadwrażliwego w pierwszej kolejności zaleca się przestrzeganie wytycznych NICE, a w przypadku braku efektów, rekomenduje się stosowanie zaleceń diety o niskiej zawartości FODMAP.

IBS dieta - przepisy. Dieta na jelito drażliwe - przykładowy jadłospis

Dieta IBS zawsze powinna być dopasowana indywidualnie to pacjenta, uwzględniając specyficzne reakcje organizmu i osobiste preferencje konsumenta. Jak może wyglądać przykładowy jadłospis w zespole jelita drażliwego? Jakie przepisy podczas IBS warto wykorzystywać?

Śniadanie - Owsianka z borówkami i gorzką czekoladą

Potrzebne składniki: 4 łyżki płatków owsianych, 200 ml mleka bez laktozy, garść borówek, dwie kostki gorzkiej czekolady.

Sposób przygotowania: Mleko zagotować, dodać płatki owsiane i wymieszać. Pozostawić pod przykryciem do napęcznienia, a po kilku minutach przełożyć owsiankę do miseczki. Dodać umyte borówki, zetrzeć na tarce dwie kostki czekolady i całość wymieszać.

II śniadanie - Kanapka pełna warzyw

Potrzebne składniki: Kromka pieczywa orkiszowego (100% orkisz), łyżeczka masła, liść sałaty, garść pomidorków koktajlowych, pół ogórka zielonego, plaster wędliny drobiowej, szczypta soli, szczypta pieprzu.

Sposób przygotowania: Warzywa umyć i osuszyć. Pieczywo posmarować masłem. Umieścić na kanapce sałatę, szynkę, pokrojonego w plastry ogórka oraz pomidorki koktajlowe. Całość oprószyć solą i pieprzem.

Obiad - Udko z kurczaka z ryżem białym i surówką z marchewki

Potrzebne składniki: Udko z kurczaka, 50 g ryżu białego, 2 marchewki, pół selera, łyżeczka oliwy z oliwek, ulubione przyprawy, łyżka oleju rzepakowego.

Sposób przygotowania: Mięso umyć, osuszyć i przyprawić, a następnie umieścić w naczyniu żaroodpornym i piec w piekarniku nagrzanym na 200 stopni Celsjusza przez ok. godzinę. Ryż ugotować zgodnie ze wskazówkami umieszczonymi na opakowaniu produktu. Seler i marchew umyć i obrać, a następnie zetrzeć warzywa na tarce i umieścić w małej miseczce. Skropić oliwą z oliwek i wymieszać. Na duży talerz wyłożyć ryż i upieczonego kurczaka, całość skropić olejem rzepakowym.

Podwieczorek - Placuszki bananowe

Potrzebne składniki: 1 niedojrzały banan, 5 łyżek mąki orkiszowej jasnej, 1 jajko, łyżeczka oleju rzepakowego, szczypta cynamonu, 4 łyżki jogurtu bez laktozy, opcjonalnie - olej rzepakowy do smażenia.

Sposób przygotowania: Banana rozdusić widelcem i przełożyć do miski. Dodać mąkę, jajko, olej i cynamon, a następnie wymieszać składniki do uzyskania jednolitej masy. Wykorzystać patelnię beztłuszczową lub rozgrzać na zwykłej patelni niewielką ilość oleju rzepakowego, a następnie nakładać na naczynie niewielkie porcje ciasta. Po 2 minutach obrócić placuszki na drugą stronę, a po kolejnej minucie zdjąć je z patelni i umieścić na talerzu wyłożonym papierowym ręcznikiem. Placuszki spożywać z dodatkiem bezlaktozowego jogurtu.

Kolacja - Sałatka z tuńczykiem

Potrzebne składniki: 300 g tuńczyka w sosie własnym, 1 papryka czerwona, garść pomidorków koktajlowych, 1 jajko, 2 łyżki oliwy z oliwek, ulubione przyprawy, kromka pieczywa orkiszowego (100% orkisz).

Sposób przygotowania: Tuńczyka odsączyć i umieścić w dużej misce. Jajko ugotować na twardo, obrać, pokroić i dodać do ryby. Warzywa umyć i pokroić na małe kawałki, a następnie dodać do naczynia z pozostałymi składnikami. Całość przyprawić według uznania i skropić oliwą z oliwek, a w dalszej kolejności wymieszać. Spożywać z kromką pieczywa orkiszowego.

IBS - suplementacja

Stosowanie odpowiedniej, zgodnej z wytycznymi diety, oraz regularne spożywanie niewielkich porcji pokarmów może zmniejszyć częstotliwość występowania niepożądanych objawów i znacząco wpłynąć na komfort życia codziennego. W niektórych przypadkach pomocna może okazać się również właściwa suplementacja. Jakie suplementy diety są rekomendowane przy IBS?

Zmagając się z zespołem jelita nadwrażliwego, warto wykonać odpowiednie badania, które umożliwią stwierdzenie, czy w organizmie pacjenta nie występują niedobory cennych składników odżywczych. Niekiedy wśród osób zmagających się z IBS można bowiem zaobserwować zaburzenia wchłaniania witamin i składników mineralnych, które mogą być związane np. z biegunkowym przebiegiem schorzenia. W przypadku stwierdzenia niedoborów wartościowych mikroskładników, po konsultacji z lekarzem, warto włączyć do codziennego jadłospisu odpowiednie preparaty witaminowe.

Dobrym pomysłem może okazać się również suplementacja błonnika rozpuszczalnego, który można znaleźć w owocach i warzywach, a także w babce płesznik, babce lancetowatej czy w otrębach owsianych. Wśród osób cierpiących na zespół jelita drażliwego niekiedy rekomenduje się również stosowanie probiotyków. Należy jednak zachować ostrożność podczas ich przyjmowania - dobrze dobrany probiotyk może okazać się pomocny, jednak źle dopasowana suplementacja może dodatkowo nasilić występowanie niepożądanych objawów.

Bibliografia:

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28592442/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34376515/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33651094/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35125827/
5. https://www.nice.org.uk/guidance/cg61/chapter/Recommendations#dietary-and-lifestyle-advice
6. https://ptg-e.org.pl/wp-content/uploads/2022/03/Wytyczne-IBS-pol-2018.pdf