Astaksantyna to barwnik zaliczany do grupy karotenoidów, który wyróżnia się intensywną czerwono-różową barwą. Naturalnie występuje w algach, lecz może być również pozyskiwany na drodze syntezy chemicznej. Uznawana jest za jeden z najsilniejszych przeciwutleniaczy - zdolność astaksantyny do zwalczania wolnych rodników jest 65 razy większa niż witaminy C i znacznie mocniejsza niż witaminy E, czy beta-karotenu, co sprawia, że związek wyróżnia się coraz większą popularnością i zdobywa coraz szersze grono wielbicieli.
Astaksantyna może mieć ogromne znaczenie dla zdrowia człowieka. Jakie działanie może wykazywać? Jak stosować astaksantynę? Jaka astaksantyna jest najlepsza i jak może wpływać na organizm człowieka?
Astaksantyna - co to jest?
Astaksantyna (3,3’-dihydroksy-β, β-karoten-4,4’-dion) to organiczny związek chemiczny z grupy ksantofili, szerzej zaliczany do karotenoidów. Należy do tetraterpenów i posiada wiele sprzężonych wiązań podwójnych oraz grupy hydroksylowe i ketonowe w cząsteczce. Nie jest wytwarzana w ludzkim organizmie, jednak występuje naturalnie w przyrodzie - jest syntetyzowana przez niektóre mikroorganizmy i grzyby.
W odróżnieniu od karotenoidów, takich jak np. beta-karoten, astaksantyna nie stanowi prowitaminy A, co oznacza, że w organizmie człowieka nie ulega przekształceniu do aktywnej formy witaminy A. Jest związkiem rozpuszczalnym w tłuszczach i słabo rozpuszczalnym w wodzie, który jednak wyróżnia się lepszą absorpcją niż inne karotenoidy.
Astaksantyna to związek o czerwono-różowym kolorze. Z tego względu substancja wykorzystywana jest jako barwnik do żywności i wyróżnia się symbolem E161j. Związek powstaje w organizmach żywych jako efekt przemian chemicznych zachodzących w komórkach z zeaksantyny i kataksantyny. Co ciekawe, to właśnie astaksantynie homary, łososie czy flamingi zawdzięczają swoje wyjątkowe ubarwienie.
Astaksanyna ma duże znaczenie dla zdrowia człowieka. Związek stanowi silny przeciwutelniacz i to właśnie antyoksydacyjnym właściwościom może zawdzięczać swoje prozdrowotne działanie. Substancja często określana jest mianem "królowej karotenoidów", gdyż zgodnie z wynikami badań, stanowi jeden z najsilniejszych przeciwutleniaczy występujących w przyrodzie. Astaksantyna może zwalczać wolne rodniki znacznie skuteczniej niż inne związki. Uznaje się, iż związek może być 65 razy silniejszy niż witamina C oraz mocniejszy niż witamina E, czy beta-karoten.
Wydaje się, że najsilniejsze właściwości prozdrowotne może wykazywać astaksantyna estryfikowana, czyli naturalna forma biosyntezy związku. Zgodnie z aktualnymi danymi, astaksantyna może bez trudu przenikać przez barierę krew-mózg i być rozprowadzana do wszystkich tkanek organizmu.
Polecane produkty z astaksantyną
Gdzie występuje astaksantyna? - Źródła astaksantyny
Astaksantyna może naturalnie występować w:
- algach Haematococcus pluvialis,
- algach Chlorella zofingensis,
- drożdżach Phaffia rhodozyma i xanthophyllomyces dendrorhous,
- bakteriach, takich jak m.in. Argobacterium auranticum, Mycobacterium laticola, Brevibacterium spp.
Wśród alg Haematococcus pluvialis związek może stanowić do 3% suche masy, a w programowanych warunkach stresu nawet do 7%.
Ponieważ zainteresowanie astaksantyną jest coraz większe, a surowce - ograniczone, znaczna część dostępnego na rynku związku pochodzi z syntezy chemicznej. Choć sztucznie wytworzona astaksantyna jest mniej stabilna niż jej naturalna forma, związek wyróżnia się lepszą rozpuszczalnością w wodzie i niższą ceną.
W żywności astaksantynę można znaleźć w rybach i owocach morza, szczególnie w:
- krewetkach (3-15 mg/100 g),
- langustach (15 mg/100 g),
- homarach i krabach (12 mg/100 g),
- łososiu (0,44 mg/100 g),
- pstrągu różowym (0,28 mg/100 g).
Co ciekawe, kolor mięsa łososia i pstrąga hodowlanego jest dużo bardziej intensywny niż ryb żyjących dziko, co wynika z faktu, że są one karmione paszą z dodatkiem astaksantyny.
Jak astaksantyna działa na organizm człowieka? - Właściwości astaksantyny
Astaksantyna wyróżnia się strukturą i budową podobną do układu błon biologicznych występujących u człowieka. Związek doceniany jest przede wszystkim ze względu na działanie antyoksydacyjne. Astaksantyna może chronić komórki przed szkodliwym wpływem wolnych rodników, zmniejszać stres oksydacyjny oraz niwelować reaktywne formy tlenu i opóźniać proces starzenia. Dodatkowo może oddziaływać na zwiększenie aktywności enzymów antyoksydacyjnych i może zapobiegać uszkodzeniom mitochondriów, błon lipidowych i DNA komórek. Jak jeszcze astaksantyna może wpływać na organizm człowieka?
Astaksantyna a układ krążenia
Astaksantyna może wykazywać działanie kardioprotekcyjne. Dzięki przeciwzapalnym właściwościom związek może chronić naczynia krwionośne, poprawiać ich elastyczność i działać przeciwzakrzepowo.
Dodatkowo, choć w niewielkim stopniu, karotenoid może pozytywnie oddziaływać na profil lipidowy, przyczyniając się do zmniejszenia stężenia cholesterolu LDL ("złego" cholesterolu) oraz trójglicerydów. Ponadto może wpływać na zwiększenie stężenia frakcji HDL cholesterolu ("dobrego" cholesterolu), jednocześnie zmniejszając ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak np. miażdżyca.
Astaksantyna a cukrzyca
Cukrzyca typu II jest związana ze stresem oksydacyjnym - stres oksydacyjny wywołany hiperglikemią może przyczynić się do dysfunkcji komórek beta trzustki oraz różnych form uszkodzenia tkanek.
Astaksantyna może zmniejszać stres oksydacyjny wywołany hiperglikemią w komórkach beta trzustki, a także może poprawiać tolerancję glukozy i obniżać jej poziom we krwi. Co więcej, karotenoid może zwiększać poziom insuliny w surowicy, łagodzić insulinooporność oraz poprawiać wrażliwość na insulinę poprzez wykorzystanie mechanizmów zwiększających wychwyt glukozy oraz poprzez modulację krążącej adiponektyny i lipidów we krwi.
Dane sugerują, że astaksantyna może być pomocna w łagodzeniu dolegliwości związanych z występowaniem cukrzycy typu II. Większość przeprowadzonych dotychczas badań opierała się jednak na modelu zwierzęcym, dlatego konieczne są dalsze analizy skupiające się wokół człowieka, aby potwierdzić korzystny wpływ związku na glikemię.
Astaksantyna a układ nerwowy
Dotychczasowe badania naukowe sugerują, iż stres oksydacyjny może być jednym z czynników sprzyjających patogenezie chorób neurodegeneracyjnych. Choć wciąż potrzeba bardziej szczegółowych danych w tym zakresie, z całą pewnością można stwierdzić, iż przeciwutleniacze, w tym również astaksantyna, mogą pozytywnie wpływać na pracę mózgu i układu nerwowego.
Przypuszcza się, iż astaksantyna jako związek, który może przekraczać barierę krew-mózg, pozwala chronić tkanki mózgowe. Substancja może również zwiększać stabilność błon komórek nerwowych oraz zmniejszać wytwarzanie reaktywnych form tlenu w ich wnętrzu. Dodatkowo karotenoid może pozytywnie oddziaływać na pamięć i zdolności poznawcze oraz może poprawiać ukrwienie mózgu.
Astaksantyna a układ odpornościowy
Astaksantyna może wspierać prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego, wzmacniając odpowiedź komórkową i humoralną. Dodatkowo związek może łagodzić stany zapalne, m.in. poprzez ograniczenie syntezy prozapalnych biomarkerów. Ksantofil może także zmniejszać ryzyko infekcji.
Astaksantyna a tarczyca
Przeciwutleniające właściwości astaksantyny mogą mieć wpływ również na pracę tarczycy oraz występowanie zaburzeń jej funkcjonowania.
Stres oksydacyjny może przyczyniać się do zwiększenia poziom komórek zapalnych w ustroju oraz występowania wolnych rodników, a uszkodzenia z tym związane, mogą negatywnie wpływać na pracę tarczycy. Antyoksydacyjne działanie astaksantyny może mieć szczególne znaczenie w chorobie Hashimoto, jednak potrzeba dalszych badań, aby potwierdzić korzystny wpływ związku.
Astaksantyna a skóra, włosy i paznokcie
Astaksantyna, ze względu na oksydacyjne właściwości, może opóźniać procesy starzenia się skóry, a tym samym może przeciwdziałać powstawaniu zmarszczek, zmniejszać widoczność plam starczych i poprawiać nawilżenie.
Dodatkowo astaksantyna stanowi naturalny filtr przeciwsłoneczny, który może chronić komórki przed szkodliwym promieniowaniem UV. Karotenoid może wpływać na jędrność i elastyczność skóry oraz może zapobiegać powstawaniu przebarwień. Związek może również łagodzić stany zapalne i zapobiegać degradacji włókien kolagenowych oraz wspierać wytwarzanie elastyny.
Ponadto substancja może wzmacniać włosy i stymulować ich wzrost, a także może dbać o dobrą kondycję płytki paznokciowej.
Astaksantyna a odchudzanie
Dotychczas przeprowadzone analizy sugerują, iż astaksantyna może mieć wpływ na redukcję mas ciała. Zgodnie z wynikami badań związek może hamować otyłość poprzez ograniczenie odkładania się tkanki tłuszczowej, a także poprzez wpływ na wrażliwość ustroju na insulinę i stan zapalny.
Karotenoid może przyczyniać się do zwiększenia wykorzystania kwasów tłuszczowych zgromadzonych w organizmie i oddziaływać na redukcję masy ciała poprzez przyspieszenie metabolizmu tłuszczów. Zgromadzone dane są jednak wynikiem badań przeprowadzonych na zwierzętach, dlatego potrzebne są dalsze analizy, aby potwierdzić wpływ związku na organizm człowieka.
Inne, potencjalne działania astaksantyny
Ze względu na ogromny potencjał antyoksydacyjny i przeciwzapalny astaksantyny prowadzone są liczne badania, które analizują możliwość jej zastosowania w wielu schorzeniach i dolegliwościach. Astaksantyna, poza wymienionymi działaniami, może ponadto:
- zwiększać męską płodność,
- obniżać ciśnienie krwi,
- wspierać wzrok i pozytywnie wpływać na terapię związaną m.in. z chorobami siatkówki czy suchego oka,
- zwiększać zdolność organizmu do wykonywania intensywnych ćwiczeń i korzystnie wpływać na wydolność treningową,
- chronić przed uszkodzeniami mięśni w wyniku aktywności fizycznej,
- zmniejszać bóle stawów.
Czy astaksantyna jest bezpieczna?
Astaksantyna jest dobrze przebadaną, pod względem bezpieczeństwa, substancją. Dopuszczalne dzienne spożycie (ADI) związku określono na poziomie 0,4 mg/kg masy ciała, co oznacza, że osoba o masie ciała 70 kg może dziennie przyjąć 28 mg astaksantyny.
Toksyczność astaksantyny w badaniach na zwierzętach nie występowała nawet przy dawce do 40 mg/kg masy ciała, czyli 100-krotnie wyższej niż ADI. Potencjalne korzyści związane ze spożyciem astaksantyny, wykazano w badaniach klinicznych dla dawek w zakresie od 2 mg do 22 mg dziennie. Suplementację karotenoidem w takich ilościach uznano za bezpieczną i nietoksyczną.
Astaksantyna - jak stosować?
Suplement diety zawierający astaksantynę należy spożywać zgodne z rekomendacją producenta umieszczoną na opakowaniu wybranego preparatu. Zwykle zaleca się włączenie do diety 1-2 tabletek dziennie i spożywanie ich wraz z posiłkami stanowiącymi źródło tłuszczu, aby zwiększyć dostępność związku w ustroju.
Jak długo można stosować preparaty zawierające astaksantynę? Czas trwania suplementacji zależy od potrzeb konsumenta oraz wytycznych producenta. Ponieważ astaksantyna uznawana jest za bezpieczny związek, stosowanie suplementów diety zawierających karotenoid może być długoterminowe.
Astaksantyna - która najlepsza?
Jaka astaksantyna jest najlepsza? Jaki preparat zawierający karotenoid wybrać? Najlepszym wyborem jest naturalna astaksantyna, czyli związek pochodzący z organizmów żywych, a nie wytwarzany syntetycznie w laboratorium.
Warto zwrócić również uwagę na zawartość karotenoidu w suplemencie diety. Najlepszy preparat to taki, który zawiera odpowiednio wysoką dawkę substancji czynnej, która może korzystnie oddziaływać na zdrowie człowieka. Dobrym rozwiązaniem jest więc skupienie się na standaryzacji związku - wówczas możemy mieć pewność, ile astaksantyny rzeczywiście znajduje się w wybranym produkcie.
Dodatkowo, ponieważ astaksantyna jest związkiem lipofilnym, korzystne może być stosowanie preparatów zawierających również źródło tłuszczu. Rozpuszczenie astaksantyny np. w oleju lnianym może korzystnie wpływać na organizm, gdyż substancje mogą wykazywać synergistyczne działanie.
Skutki uboczne i przeciwwskazania do stosowania astaksantyny
Astaksantyna to bezpieczna substancja, której nadmiar nie jest kumulowany w organizmie, a okres półtrwania związku wynosi zaledwie 52 godziny. Mimo to niekiedy może dojść do wystąpienia niepożądanych skutków ubocznych, takich jak:
- zmiany pigmentacyjne skóry - lekko pomarańczowe zabarwienie,
- obniżenie poziomu wapnia w ustroju,
- obniżenie ciśnienia tętniczego krwi,
- zaburzenia funkcjonowania gospodarki hormonalnej, co może przyczynić się również do obniżenia libido.
Preparaty zawierające astaksantynę nie powinny być stosowane przez osoby z nadwrażliwością i alergią na owoce morza. Ostrożność powinny zachować także osoby z zaburzeniami krzepnięcia krwi oraz chorobami autoimmunologicznymi.
Bibliografia:
