Lepiężnik to roślina z rodziny astrowatych, której cechą charakterystyczną są duże liście odziomkowe, wyrastające z kłącza po przekwitnięciu kwiatów. Liście i korzenie zioła od lat wykorzystywane są w medycynie naturalnej ze względu na potencjalne prozdrowotne właściwości. Jakie składniki aktywne występują w lepiężniku? Jakie działanie może wykazywać roślina na ludzki organizm? Jakie są przeciwwskazania do stosowania lepiężnika i czy zioło jest bezpieczne dla człowieka?
Czym jest lepiężnik?
Lepiężnik to bylina należąca do rodziny astrowatych. Łacińska nazwa lepiężnika, która brzmi "petasites", pochodzi od greckiego słowa "petasos", które oznacza nakrycie głowy z charakterystycznym, okrągłym rondem, które dawniej chroniło pasterzy przed słońcem. Nazwa rośliny nawiązuje do jej liści, które mogą osiągać znaczne rozmiary. Co ciekawe, liście lepiężnika odpowiadają również za angielską wersję nazwy rośliny "butterbur", która wiąże się z ich dawnym zastosowaniem - w liście lepiężnika owijano bowiem masło, aby uchronić je przed zjełczeniem.
Lepiężnik jest znany i wykorzystywany od niemal 2 tysięcy lat. Naturalnie roślinę można spotkać w niemal całej Europie, a także w niektórych regionach Azji i Ameryki Północnej. Również w Polsce występują niektóre odmiany zioła - największe ilości rośliny porastają obszar podkarpacki.
Lepiężnik występuje w różnych środowiskach, choć najczęściej można go znaleźć na podmokłych terenach i w intensywnie wilgotnych lasach. Roślina lubi półcień i jest bardzo charakterystyczna - pokrywa ziemię obfitym dywanem stworzonym z dużych, zielonych liści, których średnica może osiągać nawet 70 cm. Liście lepiężnika rosną na długich łodygach i mają długie ogonki. Blaszka liściowa przyjmuje sercowato-nerkowaty kształt, a na dolnej powierzchni porywa ją gęsty kutner. Na pędach rośliny rozwijają się natomiast wiechowate kwiatostany zebrane w koszyczki, osadzone na szczycie pojedynczego pędu kwiatostanowego. Kwiaty lepiężnika, w zależności od odmiany, mogą przyjmować barwę białą, różową, a nawet żółtą. Roślina szybko rozpoczyna proces kwitnienia - wyraźne pąki można zaobserwować już wczesną wiosną, w połowie marca. Lepiężnik tworzy zwykle jednogatunkowe grupy. Ponieważ może zaburzać rozwój sąsiadujących z nim roślin, niekiedy uznawany jest za gatunek inwazyjny.
Odmiany lepiężników
Lepiężnik to roślina, która występuje w 18 różnych odmianach. Wszystkie gatunki lepiężników wykazują zbliżone do siebie właściwości, jednak różnią się wyglądem kwiatostanów i miejscem występowania. Do gatunku zaliczyć można rośliny, takie jak m.in.:
- lepiężnik różowy (Petasites hybridus),
- lepiężnik biały (Petasites albus),
- lepiężnik japoński (Petasites japonicus),
- lepiężnik kutnerowaty (Petasites spurius),
- lepiężnik wyłysiały (Petasites kablikianus).
W Europie można spotkać 9 rodzajów lepiężników, natomiast w Polsce - 4 z nich. Ze względu na właściwości prozdrowotne, najczęściej wykorzystywany jest lepiężnik różowy który, jak sama nazwa wskazuje, wyróżnia się drobnymi, różowymi kwiatami, choć równie dużą popularnością cieszy się lepiężnik biały, którego kwiatostany charakteryzują się białą barwą.
Lepiężnik - składniki aktywne
Lepiężnik to roślina, która doceniana jest w medycynie naturalnej. W bylinie znajduje się bowiem wiele substancji aktywnych, które mogą pozytywnie wpływać na ludzki organizm. Związki biologicznie czynne o potencjale prozdrowotnym można znaleźć zarówno w liściach, pędach, jak i kłączach lepiężników. W składzie lepiężnika znajdują się substancje takie jak:
- błonnik pokarmowy,
- inulina,
- flawonoidy,
- garbniki,
- olejki eteryczne,
- śluzy,
- składniki mineralne, m.in. sód, wapń czy potas.
Za najistotniejsze uznaje się jednak związki aktywne wyizolowane z korzenia lepiężnika, takie jak petazyna i izopetazyna. To główne substancje obecne w roślinie, które mogą wpływać na ludzki organizm. Wykazują bowiem właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe, spazmolityczne i antyhistaminowe.
Co ciekawe, w tkankach rośliny można znaleźć również toksyczne alkaloidy pirolizydynowe, czyli związki, które mogą wykazywać negatywny wpływ na wątrobę, płuca czy układ krążenia. W preparatach farmakologicznych z lepiężnikiem często można spotkać się z oznaczeniem "PA-free", co oznacza, że produkt został pozbawiony niebezpiecznych alkaloidów pirolizydynowych.
Lepiężnik a medycyna ludowa
Dane historyczne sugerują, że lepiężnik to roślina, której prozdrowotne właściwości są wykorzystywane przez człowieka już od niemal dwóch tysięcy lat.
W czasach średniowiecza odwar z korzeni, łodyg i liści lepiężnika różowego stosowano jako lekarstwo na dziesiątkującą ludzkość dżumę, a także na gorączkę. Lepiężnik używany był również jako preparat na kaszel, astmę czy środek do przemywania ran. Zwolennicy medycyny naturalnej stosowali roślinę podczas stanów zapalnych dróg moczowych czy w czasie dolegliwości żołądkowych. Lepiężnik wykorzystywano także jako specyfik, który ułatwia oddychanie na katar sienny i chroniczny kaszel. Niekiedy kłącze lepiężnika stosowano również podczas bólu głowy oraz jako środek na brak apetytu. Co na ten temat mówią jednak współczesne badania naukowe?
Właściwości lepiężnika
Dane naukowe sugerują, że lepiężnik może skracać czas trwania migren i zmniejszać ich częstotliwość. Jednocześnie ekstrakt z rośliny może wykazywać działanie przeciwbólowe i działać profilaktycznie w przypadku migrenowego bólu głowy. Wynika to z faktu, iż lepiężnik może zmniejszać produkcję mediatorów stanu zapalnego poprzez hamowanie aktywności cykooksygenaz, lipoksygenaz i fosfolipazy A2. Dodatkowo związki aktywne obecne w roślinie mogą hamować uwalnianie peptydu związanego z genem kalcytoniny, który jest aktywowany w trakcie ataków migrenowych i odpowiada za skurcz naczyń krwionośnych w mózgu.
Dzięki redukcji stanu zapalnego i hamowaniu mastocytów lepiężnik może wykazywać również właściwości przeciwalergiczne. Ekstrakt z rośliny może łagodzić nieżyt nosa i kichanie w trakcie przebiegu kataru siennego. Związki aktywne wyizolowane z liści i kłączy lepiężnika mogą redukować wydzielanie białek i leuktrienów, które są odpowiedzialne za uczuleniowe reakcje zapalne i reakcje alergiczne. Tym samym lepiężnik może przyczynić się do obniżenia poziomu histaminy i zmniejszenia niepożądanych objawów ze strony układu oddechowego.
Jakby tego było mało, lepiężnik japoński może wykazywać właściwości przeciwmalaryczne. Co więcej, wyniki badań naukowych sugerują, że roślina może działać antyoksydacyjne, a tym samym może przyczyniać się do zmniejszenia stresu oksydacyjnego i neutralizacji wolnych rodników. Jednocześnie może też opóźniać procesy starzenia komórek organizmu.
Istnieją również dane informujące, że lepiężnik może wpływać na poprawę metabolizmu i przyczyniać się do hamowania zwiększenia stężenia triacylogicerolu w osoczu. Zioło może też powodować zmniejszanie aktywności lipazy trzustkowej i opóźnianie wchłaniania tłuszczu w jelitach. Petazyna, czyli substancja aktywna obecna w lepiężniku, może modulować metabolizm glukozy i hamować akumulację trójglicerydów, a tym samym może stanowić obiecujący związek w terapii otyłości i zespołu metabolicznego.
Powszechnie uznaje się, że lepiężnik może obniżać ciśnienie tętnicze krwi, zwiększać potliwość ciała, wykazywać właściwości uspokajające, a także może działać ochronnie na ustrój w czasie zapalenia nerwów, co może być pomocne podczas terapii chorób neurodegeneracyjnych. Potrzeba jednak dalszych badań naukowych, aby potwierdzić możliwy skuteczny wpływ związków zawartych w roślinie na choroby układu nerwowego.
Zastosowanie lepiężnika
Lepiężnik stosowany jest ze względu na potencjalne właściwości prozdrowotne w szczególności podczas alergii sezonowych, astmy czy migrenowych bólów głowy.
Roślina może być używana w formie okładów, a także w formie sproszkowanego ziela. Lepiężnik może być również wykorzystywany do przygotowania naparu - rozdrobnione kłącze lepiężnika i liście należy zalać wrzącą wodą i pozostawić do zaparzenia na 30 minut, a następnie napój należy przecedzić i pić 2-3 razy dziennie po 50 ml. Z lepiężnika można wykonać również aromat, a także nalewkę, do której przygotowania należy użyć świeżego zioła. Gdzie można kupić roślinę? Lepiężnik można znaleźć zwykle w sklepach zielarskich lub w sklepach z suplementami diety.
Czy lepiężnik jest bezpieczny dla zdrowia człowieka?
Preparaty zawierające lepiężnik są dostępne na rynku i mogą być wykorzystywane przez konsumentów, jednak warto korzystać jedynie z bezpiecznych i dobrze przebadanych specyfików farmaceutycznych, które są pozbawione toksycznych alkaloidów pirolizydynowych.
Choć niektóre oceny toksykologiczne sugerują, że lepiężnik może być bezpiecznie wykorzystywany przez człowieka nawet w dużych dawkach, gdyż nie wykazuje działania mutagennego, wciąż potrzebne są dalsze analizy, aby potwierdzić bezpieczeństwo związku.
Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, dostarczanie do ustroju lepiężnika w postaci bezpiecznych preparatów od zaufanych producentów w dawkach rekomendowanych na opakowaniu produktu, nie powinno przyczynić się do wystąpienia niepożądanych dolegliwości i uznawane jest za bezpieczne dla człowieka.
Lepiężnik - przeciwwskazania i skutki uboczne
Stosowanie lepiężnika może przyczynić się do występowania łagodnych skutków ubocznych, takich jak świąd skóry, zaburzenia żołądkowe, bóle głowy czy uczucie zmęczenia. Niekiedy roślina może wywoływać reakcje alergiczne, zwłaszcza wśród osób uczulonych na stokrotki, chryzantemy czy aksamitki.
Brakuje danych naukowych dotyczących możliwych interakcji lepiężnika z przyjmowanymi lekami, dlatego przed rozpoczęciem stosowania ekstraktu z rośliny warto skonsultować się z lekarzem.
Lepiężnika nie powinny stosować jednak osoby nadwrażliwe, a także borykające się z dolegliwościami ze strony wątroby czy nerek.
Nasze bestsellery
Bibliografia:
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35585841/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33849430/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36193798/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35427728/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33927634/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35598522/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32801463/
