Topinambur - przepisy i właściwości słonecznika bulwiastego

Topinambur to roślina pochodząca z Ameryki Północnej, która z powodzeniem może być wykorzystywana w kuchni, m.in. jako alternatywa dla ziemniaków. Bulwa rośliny wyglądem przypomina imbir, natomiast w smaku - rzodkiewkę. Po obróbce termicznej aromat warzywa się zmienia i nabiera wyjątkowego, lekko orzechowego smaku. Słonecznik bulwiasty to jednak nie tylko produkt zachwycający kubki smakowe. To również bogactwo cennych składników i prozdrowotnych właściwości.

Jak topinambur może wpływać na organizm? Czy warto włączyć go do codziennej diety? Jakie dania można stworzyć z warzywa? Czas poznać topinambur i przepisy z jego udziałem!

Co to jest topinambur?

Topinambur, inaczej słonecznik bulwiasty lub karczoch jerozolimski (z języka łacińskiego Helianthus tuberosus L.) to roślina należąca do rodziny astrowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej, a do Europy przybyła wraz z Krzysztofem Kolumbem. Karczoch jerozolimski spokrewniony jest ze słonecznikiem zwyczajnym, a jego nazwa "topinambur" pochodzi od indiańskiego plemienia Tupinamba z Ameryki Północnej. Aktualnie słonecznik bulwiasty uprawiany jest na obu półkulach. Roślinę można spotkać zarówno w Ameryce Północnej czy Południowej, jak i również w Europie czy Azji, a nawet w Nowej Zelandii i na Azorach.

Topinambur doceniany jest jako roślina jadalna, jak również pastewna i ozdobna. Wyróżnia się niewielkimi wymaganiami, co sprawia, że rośnie w różnorodnych warunkach i skutecznie się rozprzestrzenia. Tym samym na niektórych obszarach uznawana jest za gatunek inwazyjny.

Jak wygląda topinambur?

Słonecznik bulwiasty wyróżnia się długą, pokrytą białymi włoskami łodygą, którą może osiągać wysokość nawet 3 metrów. Liście rośliny są jasnozielone i mają jajowaty kształt. Z kolei dorodny kwiat, będący zwieńczeniem łodygi, jest duży i żółty. Pod ziemią natomiast znajduje się druga część rośliny, która wyglądem przypomina nieco korzeń imbiru. Rozłogi słonecznika bulwiastego mogą osiągać nawet 1 metr długości. Na ich końcach powstają bulwy o wypukłych oczkach, które mogą przyjmować różne kształty. Kolor skórki topinamburu zależy natomiast od odmiany rośliny - może przyjmować żółte, czerwone lub fioletowe odcienie. Miąższ bulwy jest natomiast biały lub żółty, a smak topinamburu - delikatny. Słonecznik bulwiasty kwitnie późnym latem i jesienią. Jego bulwy są natomiast zbierane późną jesienią, aż do pojawienia się pierwszych przymrozków.

Topinambur - wartości odżywcze

Najważniejszym składnikiem topinamburu jest inulina, czyli materiał zapasowy słonecznika bulwiastego, który stanowi ok. 80% masy warzywa i jest głównym rodzajem węglowodanów obecnych w roślinie. Inulina to polisacharyd, zaliczany do fruktooligosacharydów, który stanowi rozpuszczalną frakcję błonnika pokarmowego. Związek w układzie pokarmowym dociera więc do jelita grubego, a tam jest metabolizowany przez bakterie, dzięki czemu inulina uznawana jest za prebiotyk, będący pożywką dla mikroflory jelitowej. W słoneczniku bulwiastym można wyróżnić także nierozpuszczalną frakcję błonnika pokarmowego, która składa się z celulozy, hemicelulozy, a także ligniny i związków pektynowych.

Dodatkowo bulwy topinamburu stanowią cenne źródło potasu i żelaza. W bulwie rośliny można znaleźć również nieznaczne ilości innych składników odżywczych, takich jak wapń, magnez, fosfor, a także witaminy z grupy B czy witamina C.

Warzywo zaliczane jest do produktów niskoenergetycznych - 100 g produktu dostarcza do organizmu 73 kcal. Ponadto świeży topinambur wyróżnia się niskim indeksem glikemicznym. Warto jednak pamiętać, iż pod wpływem obróbki termicznej, IG słonecznika bulwiastego może wzrosnąć.

Topinambur - właściwości i działanie

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, inulina obecna w bulwie rośliny zaliczana jest do substancji prebiotycznych. Tym samym topinambur może wpływać na wzrost korzystnej mikroflory jelitowej, w tym na zwiększenie ilości bakterii z rodzaju Lactobacillus czy Bifidobacterium w ustroju. Dane naukowe sugerują, iż już niewielkie ilości inuliny w codziennej diecie mogą pozytywnie wpływać na organizm człowieka i pracę jelit.

Dodatkowo topinambur może pozytywnie oddziaływać na pracę układu sercowo-naczyniowego, przyczyniając się do poprawy profilu lipidowego i powodując obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego i frakcji LDL w surowicy krwi oraz zmniejszenie stężenia trójglicerydów. Jako cenne źródło potasu, słonecznik bulwiasty może również mieć istotny wpływ na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi.

Regularne spożywanie warzywa może przyczynić się także do poprawy gospodarki węglowodanowej. Topinambur, jako źródło inuliny, może wpływać na obniżenie stężenia glukozy na czczo w surowicy krwi, a także na zmniejszenie poziomu insuliny. Rozpuszczalna frakcja błonnika pokarmowego może również spowodować obniżenie poziomu hemoglobiny glikozylowanej oraz wskaźnika insulinooporności (HOMAR-IR). Tym samym włączenie do diety słonecznika bulwiastego może pozytywnie oddziaływać na osoby borykające się ze stanem przedcukrzycowym lub cukrzycą typu II.

Inulina obecna w roślinie może przyczynić się do zwiększenia wchłaniania składników mineralnych, takich jak wapń, magnez, cynk czy miedź. Regularne spożywanie bulwy topinamburu może prowadzić do zwiększenia poziomu tych składników w organizmie człowieka. Jednocześnie słonecznik bulwiasty może pozytywnie wpływać na gęstość mineralną kości i ich wytrzymałość.

Warzywo może być pomocne również w zapobieganiu zaparciom, gdyż obecne w roślinie związki mogą przyczyniać się do poprawy wypróżnienia i zmiękczenia stolca. Dodatkowo topinambur może wspierać detoksykację organizmu i obniżać poziom kwasu moczowego w ustroju. Słonecznik bulwiasty może również wykazywać właściwości immunostymulujące i pozytywnie oddziaływać na funkcjonowanie układu odpornościowego. Ponadto roślina może chronić błonę śluzową żołądka.

Dzięki bogactwu błonnika pokarmowego topinambur może zwiększać uczucie sytości i hamować głód, a dodatkowo poprzez korzystny wpływ na gospodarkę glukozową, może być pomocny w redukcji masy ciała. Wciąż jednak potrzeba dalszych badań, dotyczących wpływu bulwy topinamburu na proces odchudzania.

Topinambur - zastosowanie w kuchni

Karczoch jerozolimski to roślina, która często wykorzystywana jest w celach kulinarnych. To produkt, który słynie nie tylko z prozdrowotnych właściwości, ale również z wyjątkowego aromatu, przypominającego, w zależności od odmiany, smak pestek słonecznika, rzodkiewki czy orzechów brazylijskich.

Jadalne bulwy topinamburu można spożywać na surowo - wystarczy warzywo obrać ze skórki i pokroić. Wówczas słonecznik bulwiasty można wykorzystywać jako dodatek do sałatek, surówek czy twarożku, nadając daniom słodki i delikatnie orzechowy smak.

Bulw topinamburu można używać do kiszenia. Warzywo nada się doskonale także do obróbki termicznej, jak również do konserwowania. Wykorzystując karczoch jerozolimski do pieczenia, gotowania lub smażenia, nie trzeba go obierać - ponieważ wiele cennych składników odżywczych znajduje się tuż pod skórką, warzywo wystarczy umyć i oczyścić.

Ugotowany lub upieczony topinambur z powodzeniem może stanowić alternatywę dla ziemniaków. Ponadto warzywo nada się jako składnik zup czy zapiekanek, a także jako główny składnik delikatnych frytek.

Ważne jednak, aby bulwy topinamburu spożywać niedługo po wykopaniu - roślina szybko się starzeje, tracąc zarówno walory wizualne, jak i odżywcze.

Karczoch jerozolimski, ze względu na niski indeks glikemiczny, wykorzystywany jest do produkcji żywności przeznaczonej dla diabetyków. Ponadto, dzięki bogactwu inuliny, bulwy rośliny mogą być używane w przemyśle spożywczym, pełniąc funkcję zagęszczacza.

Topinambur - przepisy

Topinambur to wdzięczne warzywo, które można wykorzystywać na wiele sposobów. To produkt, który można spożywać na surowo, z dodatkiem cebuli lub pieczony wraz z tartym żółtym serem czy serem cheddar. To składnik diety, który nada się do przygotowania różnych potraw i dań. Co można wyczarować z bulwy topinamburu? Czas na przepisy ze słonecznikiem bulwiastym w roli głównej!

Hummus z karczocha jerozolimskiego

Zdrowa pasta, która nada się doskonale zarówno jako smarowidło do kanapek, jak i jako dip do świeżych warzyw czy frytek, czyli hummus z topinamburu.

Potrzebne składniki: - ugotowany w mundurkach topinambur, - puszka ciecierzycy, - 2 łyżki pasty tahini, - ząbek czosnku, - płaska łyżeczka kuminu, - 2 łyżeczki soku z cytryny.

Sposób przygotowania: Ugotowany topinambur obrać, a następnie pokroić na kawałki. Do blendera włożyć odsączoną ciecierzycę, topinambur, a także pozostałe składniki. Wszystkie produkty zblendować na gładką masę.

Sałatka z topinamburem i gruszką

Bulwa topinamburu to składnik, który świetnie sprawdzi się jako dodatek do sałatki lub jako pierwszoplanowy bohater warzywnego dania. Sałatkę możesz stworzyć z produktów, które akurat masz pod ręką, jednak możesz również skorzystać z naszej propozycji na przepis z topinamburem.

Potrzebne składniki: - 2 bulwy topinamburu, - 2 ząbki czosnku, - 1 czerwona cebula, - 1 kulka mozzarelli, - garść rukoli, - 1 gruszka, - oliwa z oliwek, - ulubione przyprawy.

Sposób przygotowania: Umyć topinambur i pokroić w cienkie plasterki. Czosnek i cebulę obrać i drobno posiekać. Mozzarellę pokroić w kostkę, natomiast rukolę - opłukać pod bieżącą wodą. Gruszkę obrać i pokroić w kostkę. Posiekaną cebulę wymieszać razem z topinamburem i pozostałymi składnikami. Całość skropić oliwą z oliwek i doprawić ulubionymi przyprawami wedle uznania.

Frytki z topinamburu

Każdy lubi frytki. Jednak czasem przychodzi moment przejedzenia ziemniakami. Wówczas dobrym rozwiązaniem może okazać się stworzenie frytek z batatów lub... z topinamburu! Warzywo doskonale sprawdzi się jako pieczona przekąska i zachwyci Twoje kubki smakowe oraz podniebienia wszystkich członków Twojej rodziny.

Potrzebne składniki: - 6 bulw topinamburu, - olej rzepakowy, - ulubione przyprawy.

Sposób przygotowania: Fioletowe bulwy rośliny obrać i pokroić w cienkie słupki. Przygotować marynatę z ulubionych przypraw i oleju rzepakowego. Topinambur umieścić w misce z marynatą i wymieszać. Pozostawić na 30 minut. W tym czasie nagrzać piekarnik do 180 stopni. Frytki przełożyć na blachę wyłożoną papierem do pieczenia i piec przez ok. 15 minut, aż do zarumienienia.

Skutki uboczne i przeciwwskazania do stosowania topinamburu

Topinambur uznawany jest za roślinę bezpieczną dla zdrowia, dlatego też nie określono przeciwwskazań do jej wykorzystywania.

Ponieważ jednak inulina obecna w warzywie nie jest trawiona w przewodzie pokarmowym, spożywanie bulw topinamburu w dużych ilościach może przyczynić się do wystąpienia niepożądanych skutków ubocznych, takich jak bóle brzucha, zaparcia, biegunki lub wzdęcia.

Stosowanie umiarkowanych ilości słonecznika bulwiastego, nieprzekraczających 20 g dziennie, nie powinno powodować występowania żadnych dolegliwości.

Nasze bestsellery

Bibliografia:

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19690573/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25123678/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30922024/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31805963/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33611985/
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29073305/
7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32583794/