Tymianek to ziele wykorzystywane jako aromatyczna przyprawa, które wyróżnia się bogactwem wartościowych składników, co sprawia, że roślina może wykazywać wszechstronny wpływ na organizm człowieka. Tymianek może działać przeciwbakteryjnie i antyseptycznie, a także może wspierać procesy trawienne i wykazywać właściwości wykrztuśne. Jak wygląda tymianek? Tymianek - na co pomaga? Jak stosować ziele tymianku? Tymianek skutki uboczne - czy jest bezpieczny?
Spis treści
Tymianek - charakterystyka
Tymianek właściwy, znany również jako macierzanka zwyczajna lub macierzanka tymianek, to gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych, który naturalnie porasta zachodnią część basenu Morza Śródziemnego - roślinę można spotkać w Hiszpanii, południowej Francji, a także w południowej części Włoch. Dziki tymianek można znaleźć również na terenie Grecji, Turcji czy Maroko, z kolei uprawa macierzanki odbywa się zarówno w Europie, jak i w Azji Mniejszej czy w Stanach Zjednoczonych.
Historia tymianku
Tymianek stanowi roślinę znaną i chętnie wykorzystywaną od tysięcy lat. Nazwa zioła wywodzi się z greckiego słowa "thymon", czyli "odwaga", które oznacza również "odkażać, dezynfekować", co wynika z przeciwbakteryjnych właściwości macierzanki.
W starożytnym Egipcie olejek wytwarzany z rośliny wykorzystywano podczas balsamowania zwłok, a dodatkowo ziele tymianku stosowano jako kadzidło. Rzymscy żołnierze odbywali kąpiele w naparze z macierzanki zwyczajnej, co miało im dodać siły, jednocześnie poprawiając ich sprawność fizyczną. Z kolei kwiaty tymianku wraz z kwiatami lawendy były rozsypywane w średniowiecznych kościołach w celu zniwelowania nieprzyjemnych zapachów. Setki lat temu tymianek był używany również jako remedium na objawy towarzyszące chorobom płuc, a św. Hildegarda z Bingen polecała ziele jako środek rozgrzewający i osuszający.
Polecane suplementy diety
Jak wygląda tymianek?
Tymianek to wiecznie zielony półkrzew, który może osiągać ok. 30 cm wysokości. To roślina o płożących się, rozgałęzionych łodygach, która wyróżnia się palowym i cienkim korzeniem oraz małymi, ułożonymi naprzeciwlegle liśćmi o podłużno-jajowatych kształcie.
Macierzanka zwyczajna ma drobne, różowe kwiaty, które są zebrane w groniaste kwiatostany. To roślina kwitnąca od czerwca do lipca, która owocuje późnym latem, a jej owoc składa się z czterech kulistych rozłupek okrytych nieopadającym kielichem.
Za cenny surowiec uznaje się ziele tymianku, które ścina się na początku kwitnienia, a następnie jeszcze dwa razy w ciągu roku, gdy roślina odrasta.
Tymianek - składniki i wartości odżywcze
Szerokie zastosowanie tymianku jest związane ze składem chemicznym macierzanki - roślina wyróżnia się bowiem bogactwem cennych składników i związków.
W tymianku można znaleźć witaminę A i C oraz witaminy z grupy B, a także składniki mineralne, takie jak magnez, żelazo, potas, fosfor czy cynk. Co więcej, ok. 2,5% ziela macierzanki stanowią olejki eteryczne, zawierające substancje, takie jak tymol, karwakrol, cyneol, linalol czy borneol. Tymianek stanowi także źródło garbników, kwasów fenolowych, takich jak np. kwas rozmarynowy, flawonoidów oraz związków trójperpenowych.
Tymianek - właściwości. Na co jest tymianek?
Składniki obecne w tymianku determinują wpływ rośliny na organizm człowieka. Ponieważ macierzanka zawiera ponad 200 różnych substancji, ziele wyróżnia się wszechstronnym oddziaływaniem na ludzki ustrój.
Olejki eteryczne obecne w tymianku zawierają związki wykazujące właściwości antyseptyczne i przeciwbakteryjne, które mogą mieć również przeciwgrzybiczne, przeciwpasożytnicze i przeciwwirusowe działanie, co sprawia, że macierzanka zwyczajna może wspomagać zwalczanie drobnoustrojów chorobotwórczych. Niektóre dane wskazują, iż wodny ekstrakt z tymianku może hamować aktywność Helicobacter pylorii i rozwój opryszczki pospolitej, a co więcej, może oddziaływać na oporne szczepy z rodzaju gronkowców czy enterokoków. Tym samym tymianek może być stosowany na przeziębienie i grypę, a także może być wykorzystywany jako wsparcie w stanach zapalnych jamy ustnej, skóry czy gardła.
Tymianek jest chętnie używany jako środek wykrztuśny i łagodzący kaszel - osuszające właściwości rośliny sprawiają, że macierzanka może stanowić cenne wsparcie podczas mokrego kaszlu przebiegającego z nadprodukcją wydzieliny. Substancje obecne w surowcu mogą bowiem zwiększać czynność wydzielniczą oskrzeli, upłynniając wydzielinę zalegającą w drogach oddechowych, co może ułatwiać ruch nabłonka rzęskowego i działanie wykrztuśne. To natomiast sprawia, iż napary z tymianku są wykorzystywane jako wsparcie w zapaleniu oskrzeli, ostrych i przewlekłych stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, a także w przypadku krztuśca czy nieżytu nosa.
Jakby tego było mało, tymianek może także wzmagać wydzielanie soku żołądkowego i działać rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Ponadto roślina może wykazywać właściwości żółciopędne, ułatwiając trawienie i poprawiając wchłanianie cennych substancji obecnych w pokarmach. Napary przygotowywane z tymianku mogą okazać się pomocne w przypadku niestrawności, a także przy nieżytach żołądka i zatruciach pokarmowych.
Ze względu na działanie rozgrzewające, okłady z macierzanki zwyczajnej mogą stanowić wsparcie w bólach mięśni i stawów. Przeciwbakteryjne właściwości rośliny sprawiają natomiast, że tymianek jest chętnie wykorzystywany jako środek wspomagający zwalczanie trądziku - ziele może zapobiegać zmianom ropnym, a jednocześnie może pozytywnie oddziaływać na łojotokowe zapalenie skóry.
Obecność cennych witamin i składników mineralnych w roślinie powoduje, iż tymianek wspomaga funkcjonowanie układu immunologicznego, korzystnie wpływając na odporność organizmu - roślina może wykazywać zdolność do usuwania drobnoustrojów chorobotwórczych z organizmu, wzmacniając prawidłową odporność immunologiczną ustroju. Co więcej, niektóre dane wskazują, iż karwakrol obecny w tymianku może oddziaływać na aktywność neuronalną, pozytywnie wpływając na samopoczucie, co może zmniejszać napięcie nerwowe w ustroju, wykazując właściwości uspokajające.
Tymianek - zastosowanie
Ze względu na cenne właściwości tymianku i bogactwo pożądanych substancji obecnych w roślinie, macierzanka wyróżnia się szerokim zastosowaniem.
Roślina jest chętnie używana jako wsparcie w różnego rodzaju schorzeniach, dlatego też ekstrakt z tymianku można znaleźć m.in. w tabletkach do ssania, syropach czy kroplach wykrztuśnych. Napary z macierzanki są stosowane do płukania jamy ustnej, a olejki eteryczne z tymianku mogą być wykorzystywane zewnętrznie w nerwobólach oraz bólach mięśniowych i stawowych. Roślinę można również używać do przemywania skóry, m.in. w przypadku trądziku, a także można wykorzystywać do aromaterapii i inhalacji, m.in. podczas zapalenia zatok, co może ułatwiać oddychanie.
Tymianek z powodzeniem można wykorzystywać w kuchni podczas przygotowywania potraw jako aromatyczną przyprawę - historyczne dane sugerują, iż już starożytni Rzymianie sięgali po tymianek, wzbogacającym rośliną smak napojów alkoholowych oraz spożywanych wówczas serów. Obecnie macierzankę zwyczajną stosuje się do dań mięsnych, bulionów, sosów i ryb, jednak tymianek doskonale komponuje się również z warzywami czy daniami makaronowymi, a w krajach basenu Morza Śródziemnego jest stosowany także jako dodatek do sałatek. Roślina często jest wykorzystywana jako jeden ze składników mieszanek przyprawowych, wraz z rozmarynem, liściem laurowym czy majerankiem, a cenne właściwości ziela sprawiają, że macierzanka nie tylko może wzbogacać smak potraw, ale również może przedłużać trwałość produktów spożywczych, korzystnie oddziaływać na trawienie pokarmów oraz na przyswajalność zawartych w nich składników odżywczych.
Jakby tego było mało, macierzanka znalazła zastosowanie w przemyśle kosmetycznym, gdzie jest wykorzystywana jako składnik dezodorantów i perfum, a także jako dodatek do mydeł, past do zębów czy płynów do płukania jamy ustnej. Tymianek można znaleźć również w kremach i maściach o działaniu antyseptycznym. Z kolei obecny w roślinie tymol może być używany jako repelent, odstraszający owady i szkodniki.
Tymianek - przeciwwskazania i skutki uboczne
Tymianek jest uznawany za bezpieczne zioło, które, stosowane w umiarkowanych ilościach, nie powinno przyczyniać się do występowania niepożądanych działań. Skutki uboczne związane ze stosowaniem macierzanki mogą wystąpić jednak wśród osób zmagających się z alergią na którykolwiek ze składników ziela - wówczas można zaobserwować wystąpienie reakcji alergicznych, takich jak duszności, wysypka czy obrzęk twarzy lub jamy ustnej. Niekiedy mogą pojawić się także objawy ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty czy bóle brzucha.
Choć ziele tymianku stanowi bezpieczny składnik diety, nadmierne ilości olejków eterycznych obecnych w roślinie mogą być trujące, wykazując działanie toksyczne, np. nadmiar tymolu dostarczanego do organizmu człowieka może zaburzać pracę układu oddechowego, a także układu krążenia czy układu nerwowego. Dlatego też stosując tymianek, warto zachować zdrowy rozsądek i umiar.
Bibliografia:
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27994215/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32917001/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29785774/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35631245/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29771598/
