Dieta SCD - co to jest, etapy, jadłospis, produkty i przepisy

Dieta SCD to sposób odżywiania rekomendowany wśród osób zmagających się ze schorzeniami przewodu pokarmowego, który polega na wyeliminowaniu z codziennego jadłospisu węglowodanów złożonych. To pięcioetapowy plan żywieniowy, który może zapobiegać nadmiernemu namnażaniu się bakterii jelitowych, jednocześnie przyczyniając się do zmniejszenia stanu zapalnego jelit. Czym jest dieta SCD i jakie są jej zasady? Produkty dozwolone i niedozwolone - co jeść na diecie SCD? Dieta SCD przykładowy jadłospis - jakie przepisy warto stosować na diecie specyficznych węglowodanów?

Dieta SCD - co to jest? Wyjaśnienie diety specyficznych węglowodanów

Dieta specyficznych węglowodanów, znana jako dieta SCD (z języka angielskiego - specific carbohydrate diet), to plan żywieniowy opracowany na początku XX wieku przez amerykańskiego pediatrę Sidney'a V. Haas'a, który pierwotnie był rekomendowany wśród osób zmagających się z celiakią - wieloletnie badania oraz regularna praca z pacjentami cierpiącymi na glutenozależną chorobę autoimmunologiczną przyczyniły się do sformułowania zasad i założeń diety SCD, która następnie była wykorzystywana przez lekarza podczas terapii pacjentów.

Dieta specyficznych węglowodanów została jednak spopularyzowana dopiero w 1987 roku, gdy na rynku pojawiła się książka „Breaking The Vicious Cycle” autorstwa Elaine Gottschall, matki jednej z pacjentek doktora Haas'a - córka kobiety chorowała bowiem na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, a wykorzystanie diety specyficznych węglowodanów pomogło dziewczynce pozbyć się poważnych objawów choroby i uratowało ją przed resekcją jelita.

Ponieważ doktor Haas zmarł, zanim córka Elaine Gottschall całkowicie wróciła do zdrowia, kobieta obawiała się, iż metody doktora Sidney'a i opracowane przez niego założenia żywieniowe zostaną zapomniane. Dlatego też Elaine Gottschall postanowiła kontynuować badania doktora Haas'a - mając niemal 50 lat rozpoczęła studia medyczne i uzyskała tytuły z biologii, biochemii i biologii komórkowej, a następnie wydała wspomnianą wcześniej książkę, omawiającą zagadnienia diety SCD.

Zasady diety SCD – na czym polega?

Dieta specyficznych węglowodanów bazuje na teorii, która wskazuje, iż drobnoustroje bytujące w przewodzie pokarmowym człowieka potrzebują do przetrwania węglowodanów, a założenia modelu żywieniowego sugerują, iż przerost grzybów i bakterii jelitowych jest spowodowany podażą węglowodanów złożonych, które stanowią pożywkę dla szkodliwych mikroorganizmów, co może prowadzić do rozwoju stanów zapalnych w obrębie jelit.

Węglowodany proste są wchłaniane w początkowych odcinkach jelita cienkiego, a jednocześnie są łatwiejsze w trawieniu i nie fermentują w jelitach. Z kolei sacharydy złożone wymagają większej ilości enzymów trawiennych, a ich niewystarczająca ilość w ustroju może skutkować niepełnym strawieniem węglowodanów, które następnie mogą stać się pożywką dla niepożądanych bakterii, co może prowadzić do występowania nieprzyjemnych symptomów.

Tym samym dieta SCD stanowi eliminacyjny model żywieniowy, zgodnie z którym z jadłospisu należy wyeliminować laktozę, sacharozę i skrobię, czyli węglowodany złożone, co według autora diety, może hamować dysbiozę jelitową i pozytywnie oddziaływać na funkcjonowanie jelit.

Polecane suplementy diety

Jak długo należy stosować dietę SCD?

Dietę specyficznych węglowodanów zaleca się stosować tak długo, jak jest to konieczne. Zgodnie z założeniami autora jadłospisu, czas trwania diety SCD należy dopasować indywidualnie do pacjenta, a plan żywieniowy warto stosować aż do poprawy samopoczucia i odbudowy pożądanej flory bakteryjnej w jelitach.

Nie istnieją więc konkretne wytyczne skupiające się na długości trwania poszczególnych etapów diety specyficznych węglowodanów, a czas przestrzegania restrykcji żywieniowych może wynosić od kilku tygodni do kilku lat.

Jak działa dieta SCD i dlaczego warto ją wypróbować?

Spożywane pokarmy mają istotny wpływ na funkcjonowanie układu trawiennego, co w dalszej kolejności może oddziaływać nie tylko na samopoczucie człowieka, ale również na pracę całego organizmu.

Zgodnie z założeniami doktora Haas'a, konsumpcja węglowodanów złożonych może powodować namnażanie się niepożądanych bakterii, sprzyjając fermentacji bakteryjnej. To z kolei może przyczyniać się do wytwarzania w ludzkim ustroju związków, takich jak np. kwas octowy, metan, dwutlenek węgla czy kwas mlekowy, co w konsekwencji może powodować występowanie wzdęć i gazów w organizmie. W dalszej kolejności fermentacja bakteryjna może prowadzić do podrażnienia czy uszkodzenia jelit, co może skutkować zwiększeniem ich przepuszczalności. Nadmiar "złych" bakterii oraz grzybów może więc przyczyniać się do rozwoju zespołu nieszczelnego jelita, a także może powodować występowanie stanów zapalnych w jelitach i może zwiększać ryzyko rozwoju choroby autoimmunologicznej.

Stosowanie diety SCD może natomiast ułatwić przywrócenie równowagi w ustroju, dbając o odpowiedni stosunek "dobrych" i "złych" bakterii w jelitach. To natomiast może ograniczyć stany zapalne jelit, sprzyjając odbudowie mikroflory jelitowej, poprawie trawienia oraz wchłaniania cennych składników odżywczych.

Dieta SCD - korzyści

Dieta specyficznych węglowodanów może być pomocna w terapii zaburzeń trawiennych oraz wśród osób, które cierpią na przewlekłe choroby układu pokarmowego.

Dotychczas przeprowadzone badania naukowe wskazują, iż model żywienia ograniczający konsumpcję węglowodanów złożonych może zmniejszać dyskomfort i niepożądane objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak przewlekłe biegunki, wzdęcia, gazy, uczucie przelewania w brzuchu czy ból brzucha.

Co więcej, dieta SCD może sprzyjać redukcji stanów zapalnych w ustroju i pozytywnie oddziaływać na procesy trawienne zachodzące w organizmie, a tym samym może korzystnie wpływać na pracę organizmu i samopoczucie konsumenta. Dodatkowo stosowanie diety specyficznych węglowodanów może pozytywnie oddziaływać na wchłanianie składników odżywczych i może poprawiać jakość życia wśród osób zmagających się z chorobami zapalnymi jelit.

Dieta SCD a choroby trawienne: Crohn, IBS i inne objawy jelitowe

Dieta specyficznych węglowodanów może okazać się pomocna wśród osób zmagających się ze schorzeniami układu pokarmowego. Badania naukowe wskazują, iż jadłospis SCD może być pomocny w gronie osób borykających się z chorobą Leśniowskiego-Crohna, a także wśród konsumentów cierpiących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy zapalenia uchyłków jelita. Model odżywiania może być wsparciem również wśród pacjentów z celiakią, mukowiscydozą czy autyzmem, jak również w gronie osób zmagających się z SIBO czy zespołem jelita drażliwego IBS.

Dieta SCD może poprawiać stan błony śluzowej jelit, a także może przyczyniać się do obniżenia wskaźnika PCDAI - Pediatric Crohn Disease Activity Index, czyli Pediatrycznej Skali Oceny Aktywności Choroby Leśniowskiego-Crohna. Dodatkowo plan żywieniowy doktora Haas'a może pozytywnie oddziaływać na wyniki niektórych badań, przyczyniając się do unormowania lub poprawy parametrów takich jak CRP, stężenie albumin, kalprotektyna czy hematokryt.

Dieta SCD etapy – od czego zacząć i jak wprowadzać zmiany?

Dieta specyficznych węglowodanów składa się z pięciu etapów, a czas trwania poszczególnych faz jadłospisu należy dopasować indywidualnie do pacjenta - jeśli spożywane potrawy są dobrze tolerowane, a konsument nie skarży się na występowanie niepożądanych objawów, takich jak np. bóle brzucha czy wzdęcia, można przejść do kolejnego etapu planu żywieniowego.

Rozpoczęcie stosowania diety SCD wymaga odpowiedniego przygotowania i zaangażowania. Należy zapoznać się z założeniami jadłospisu, a także z produktami dozwolonymi oraz niewskazanymi na diecie, a następnie warto zaplanować dalsze postępowanie i stworzyć zbilansowany jadłospis, który umożliwi dostarczenie do ustroju niezbędnych składników odżywczych. Stosując dietę specyficznych węglowodanów, warto również prowadzić dzienniczek żywieniowy oraz regularnie przeprowadzać kontrole medyczne i badania krwi.

Dieta SCD etap 1 – co jeść na początku?

Pierwszy etap diety SCD to faza wprowadzająca, określana mianem fazy intro, która stanowi najbardziej restrykcyjny etap jadłospisu, w którym są rekomendowane najbezpieczniejsze warianty produktów. To faza, która trwa około pięciu dni i umożliwia spożywanie wyłącznie produktów gotowanych, pieczonych, duszonych lub grillowanych, z wyłączeniem surowej żywności.

W pierwszym etapie diety specyficznych węglowodanów można więc uwzględniać w jadłospisie produkty, takie jak:

• gotowane warzywa, bez pestek i skóry, a także warzywa w postaci puree,
• gotowane owoce, bez pestek i skóry, a także owoce w postaci puree,
• gotowane, duszone, pieczone, grillowane mięsa, a także ryby i jaja.

Dodatkowo dozwolony jest bulion gotowany na kościach i mięsie oraz herbata i słaba kawa. Na tym etapie można spożywać również niewielkie ilości tłuszczów i napoje roślinne.

Kolejne etapy diety SCD – jak rozszerzać jadłospis?

Dieta specyficznych węglowodanów składa się z pięciu faz, które różnią się między sobą dozwolonymi produktami oraz metodami przygotowywania posiłków. Jeśli regeneracja organizmu przebiega sprawnie, a osoba zmagająca się z chorobami zapalnymi jelit dobrze reaguje na poszczególne fazy jadłospisu, tempo zmian poszczególnych etapów może być intensywne, natomiast wśród osób, które borykają się z niepożądanymi objawami podczas stosowania diety SCD, poszczególne etapy jadłospisu mogą trwać nieco dłużej.

Na drugim etapie diety SCD do planu żywieniowego można włączyć gotowane grzyby oraz orzechy, np. w postaci masła orzechowego. Trzeci etap diety specyficznych węglowodanów umożliwia wykorzystywanie w jadłospisie pestek i mąk z orzechów, a także smażenie potraw. Czwarta część planu żywieniowego pozwala na włączenie do diety surowych warzyw i owoców bez skórki, a także umożliwia wzbogacenie jadłospisu w niektóre suche nasiona roślin strączkowych. Z kolei piąty etap diety SCD to faza, w której dozwolona jest konsumpcja surowych warzyw i owoców ze skórką, a także spożywanie surowych orzechów. W ostatniej fazie diety możliwe jest również wykorzystywanie wszystkich dostępnych metod obróbki termicznej żywności.

Dozwolone i niedozwolone produkty - dieta SCD tabela

Dieta specyficznych węglowodanów bazuje na konsumpcji produktów nieprzetworzonych. Ponadto dozwolone jest spożywanie żywności węglowodanowej, która stanowi źródło cukrów prostych, takich jak glukoza, galaktoza czy fruktoza.

Grupa produktów spożywczych	Produkty dozwolone	Produkty niedozwolone
Mięso, ryby, jaja	Świeże bądź mrożone mięso, nieprzetworzone, grillowane, duszone, gotowane, w późniejszych etapach diety również smażone	Przetwory mięsne, konserwy mięsne i rybne
Mleko i przetwory mięsne	Kefiry, chudy ser twarogowy, ser kozi, niektóre sery żółte, masło	Mleka i produkty mleczne o wysokiej zawartości laktozy, sklepowe jogurty, maślanka, śmietana, lody
Owoce	Świeże i gotowane owoce	Owoce suszone, owoce konserwowe, owoce z puszki, soki owocowe
Warzywa	Większość świeżych i gotowanych warzyw	Warzywa skrobiowe, warzywa konserwowe, warzywa z puszki
Suche nasiona roślin strączkowych	Fasola, ciecierzyca groszek	Soja, soczewica
Produkty zbożowe		Zboża i pseudozboża oraz produkty uznawane za ich źródła
Substancje słodzące	Miód	Cukier i słodziki
Przyprawy i zioła	Świeże i suszone zioła, przyprawy

Dieta SCD - produkty dozwolone

Na diecie SCD można spożywać produkty, takie jak np.:

• mięsa,
• ryby,
• jaja,
• oleje roślinne,
• miód,
• masło,
• warzywa, oprócz warzyw skrobiowych,
• owoce,
• orzechy i nasiona (w zależności od etapu diety),
• suche nasiona roślin strączkowych (w zależności od etapu diety),
• przyprawy,
• ocet jabłkowy.

Produkty zakazane w diecie SCD

Stosując dietę specyficznych węglowodanów, z planu żywieniowego należy wyeliminować produkty uznawane za źródła węglowodanów złożonych. Jadłospis SCD nie powinien zawierać artykułów takich jak np.:

• zboża i pseudozboża,
• warzywa skrobiowe, np. ziemniaki, bataty,
• konserwy i przetwory mięsne,
• mleko i produkty mleczne bogate w laktozę,
• słodycze,
• alkohol,
• ocet balsamiczny,
• soki owocowe,
• owoce konserwowe i warzywa konserwowe,
• cukier i słodziki,
• suszone owoce,
• majonez, ketchup, musztarda.

Dieta SCD – przepisy: Proste i smaczne potrawy zgodne z zasadami

Zgodnie z założeniami diety specyficznych węglowodanów, jadłospis SCD powinien być urozmaicony i zróżnicowany. Jednocześnie warto pamiętać o wyeliminowaniu z codziennego menu produktów uznawanych za źródła węglowodanów złożonych - z tego względu najlepszym rozwiązaniem wydaje się samodzielne przygotowywanie spożywanych posiłków, a w przypadku kupowania gotowych potraw, dokładne zapoznanie się z ich składem i etykietą. Jakie przepisy warto wykorzystywać na diecie SCD? Jak komponować posiłki na diecie specyficznych węglowodanów?

Dieta SCD śniadania – co można jeść?

W diecie SCD należy wyeliminować z jadłospisu produkty zbożowe, skupiając się przede wszystkim na spożyciu warzyw i owoców oraz mięs, ryb i jaj. Tym samym, w zależności od etapu diety i indywidualnych tolerancji organizmu, stosując dietę specyficznych węglowodanów, warto spożywać śniadania, takie jak np.:

• domowe jogurty z musem jabłkowym;
• jajecznica z pomidorami bez skóry;
• omlet ze szpinakiem na mące orzechowej;
• sałatka owocowa;
• naleśniki z bananem i domowym jogurtem.

Obiady i kolacje na diecie SCD

Choć założenia diety SCD nie są skomplikowane, prawidłowe skomponowanie jadłospisu i dobór posiłków spożywanych na diecie specyficznych węglowodanów może stanowić nie lada wyzwanie. Jakie obiady i kolacje można spożywać na diecie SCD? Jakie proste i szybkie przepisy na obiady SCD warto uwzględniać w codziennym jadłospisie? Dobrym rozwiązaniem może być przygotowywanie potraw takich jak np.:

• wołowina duszona z warzywami;
• pierś z kurczaka z puree z dyni;
• zupa kalafiorowa na bulionie mięsnym;
• pieczona ryba z warzywami na parze;
• cukinia faszerowana mięsem mielonym z indyka;
• faszerowana papryka;
• zupa krem z pomidorów.

Dieta SCD - jadłospis

Aby skomponować zdrowy i zróżnicowany jadłospis na diecie SCD, warto skonsultować się z wykwalifikowanym dietetykiem, w celu dopasowania planu żywieniowego do indywidualnych potrzeb i preferencji konsumenta. Konsultacja ze specjalistą umożliwi prawidłowe zbilansowanie diety, która dostarczy do ustroju niezbędne składniki odżywcze. Przykładowy jadłospis na diecie SCD może natomiast wyglądać następująco:

• Śniadanie - jajka gotowane na twardo, puree z pieczonej dyni;
• II śniadanie - domowy jogurt z miodem i bananem;
• Obiad - grillowany łosoś i warzywa na parze skropione oliwą z oliwek;
• Podwieczorek - zielone smoothie;
• Kolacja - papryka faszerowana mięsem mielonym z kurczaka, podana z puree z kalafiora.

Jak zacząć dietę SCD? Praktyczne porady

Aby skutecznie wdrożyć zasady diety SCD do codziennego jadłospisu, warto w pierwszej kolejności zapoznać się z zasadami diety specyficznych węglowodanów oraz produktami dozwolonymi i niewskazanymi w planie żywieniowym. Dobrym rozwiązaniem może okazać się konsultacja z lekarzem, który wykluczy ewentualne przeciwwskazania do stosowania modelu odżywiania opracowanego przez doktora Haas'a, a następnie wizyta u wykwalifikowanego dietetyka, który odpowie na nurtujące pytania i pomoże prawidłowo zbilansować jadłospis SCD.

Rozważając stosowanie diety SCD należy pamiętać, aby stopniowo i bez pośpiechu stosować poszczególne etapy planu odżywiania. Nowe produkty powinny być powoli wprowadzane do jadłospisu, co umożliwi obserwację indywidualnych reakcji organizmu.

Rozpoczynając przygodę z dietą specyficznych węglowodanów, warto również zwrócić uwagę na prawidłowe nawodnienie organizmu i odpowiednią suplementację, która zmniejszy ryzyko wystąpienia niedoborów cennych składników odżywczych w ustroju. Warto skupić się także na tym, aby stosowany na co dzień jadłospis był zróżnicowany i urozmaicony, co zwiększy atrakcyjność spożywanych posiłków, a tym samym nie zniechęci konsumenta do przestrzegania założeń jadłospisu SCD.

Ryzyka i zagrożenia związane z dietą SCD – na co uważać?

Dieta specyficznych węglowodanów jest wykorzystywana w terapii zaburzeń jelitowych, jednak wciąż potrzebne są dalsze badania naukowe potwierdzające skuteczność modelu żywieniowego opracowanego przez doktora Haas'a w schorzeniach układu pokarmowego.

Ponieważ jadłospis SCD stanowi dietę eliminacyjną, polegającą na wykluczeniu z codziennego menu wielu istotnych produktów spożywczych, plan żywieniowy może dostarczać do ustroju niewystarczające ilości kalorii oraz cennych składników odżywczych, stanowiąc tym samym dietę niedoborową, która może przyczyniać się do niekontrolowanej utraty masy ciała. Tym samym decydując się na stosowanie jadłospisu specyficznych węglowodanów, należy zwrócić uwagę na odpowiednią podaż kalorii, makro- i mikroskładników, a w razie pogorszenia samopoczucia należy przerwać stosowanie diety SCD.

Bibliografia:

1. https://breakingtheviciouscycle.info/
2. https://www.gikids.org/files/documents/digestive-topics/english/IBD-Specific-Carbohydrate-Diet.pdf
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33291229/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36771373/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35762695/
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29173519/