Żeń-szeń prawdziwy i żeń-szeń syberyjski - właściwości, działanie

Żeń-szeń to roślina pochodząca z Dalekiego Wschodu, która znana i wykorzystywana jest od tysięcy lat. Istnieje wiele rodzajów żeń-szenia, jednak największą popularnością wyróżnia się żeń-szeń prawdziwy i żeń-szeń syberyjski. Rośliny różnią się od siebie m.in. bogactwem składników aktywnych, jednak obie zaliczane są do adaptogenów, czyli substancji, które mogą wspierać prawidłowe funkcjonowanie organizmu w reakcji na stres.

Czym różni się żeń-szeń syberyjski od żeń-szenia prawdziwego? Jakie właściwości prozdrowotne mogą wykazywać te rośliny? Jak wybrać odpowiedni suplement diety z żeń-szeniem?

Żeń-szeń - co to takiego?

Żeń-szeń to bylina z rodziny araliowatych, która znana i stosowana jest od ponad 4 tysięcy lat. To popularny surowiec w kulturze chińskiej, który wykorzystywany jest na niemal wszystkie schorzenia i dolegliwości. W Polsce żeń-szeń znany jest przede wszystkim jako substancja adaptogenna, która może również wzmacniać organizm i wspomagać potencję.

Zarówno żeń-szeń syberyjski, jak i żeń-szeń właściwy to rośliny uznawane za adaptogeny, czyli substancje, które mogą wspierać organizm człowieka w radzeniu sobie ze stresem, zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Choć pojęcie adaptogenu oficjalnie nie występuje w zachodnich naukach, jest powszechnie stosowane w medycynie Wschodu.

Żeń-szeń należy do rodzaju panax, a nazwa rodzajowa rośliny odnosi się do tradycyjnych zastosowań surowca. "Panax" wywodzi się bowiem od greckiego słowa "panakes", które oznacza "lek na wszystko". Dlatego też niekiedy żeń-szeń nazywany jest "wszechlekiem". Samo wyrażenie "żeń-szeń" to natomiast fonetyczna transkrypcja chińskich słów, które oznaczają "człowiek korzeń". Wynika to z faktu, iż korzeń rośliny, który może wykazywać prozdrowotne właściwości, wyglądem przypomina ludzką sylwetkę. W tradycyjnej medycynie Dalekiego Wschodu wierzono bowiem, że korzeń surowca wyróżnia się magicznymi mocami. Może właśnie z tego względu jego cena w XIX wieku osiemnastokrotnie przekraczała wartość złota. Aktualne dane naukowe potwierdzają, że korzeń żeń-szenia to wyjątkowy surowiec - roślina zawiera ponad 200 różnych związków biologicznie czynnych, które nie występują w żadnej innej bylinie.

Polecane produkty z żeń-szeniem

Rodzaje i odmiany żeń-szenia

Uznaje się, że na świecie występuje około 20 różnych gatunków żeń-szenia. Do najbardziej popularnych odmian można zaliczyć:

• Żeń-szeń właściwy, zwany również żeń-szeniem chińskim lub prawdziwym,
• żeń-szeń syberyjski, który znany jest jako eleuterokok kolczasty,
• żeń-szeń koreański, zwany również czerwonym (dowiedz się więcej: Żeń-szeń koreański - właściwości, działanie i skutki uboczne),
• żeń-szeń japoński,
• żeń-szeń indyjski, który znany jest jako ashwagandha.

Żeń-szeń prawdziwy a żeń-szeń syberyjski - różnice

Choć ich nazwy brzmią podobnie, tak naprawdę żeń-szeń prawdziwy i żeń-szeń syberyjski to zupełnie różne rośliny o odmiennym pochodzeniu i zawartości składników aktywnych.

Żeń-szeń prawdziwy, z łac. panax ginseng, należy do rodzaju panax. Występuje głównie na terenach Chin, Korei oraz we wschodnich regionach Rosji. Do początków XVIII wieku żeń-szeń właściwy uznawano za jedyny gatunek rośliny. Surowiec trafił do Europy w 1000 roku, jednak dopiero 600 lat później zyskał popularność jako prozdrowotna nalewka królów.

Żeń-szeń prawdziwy ma mięsiste korzenie. Aby surowiec mógł być wykorzystywany jako składnik suplementów diety, korzenie rośliny muszą rosnąć od 5 do 9 lat. Dodatkowo żeń-szeń właściwy wyróżnia się bogactwem związków biologicznie czynnych, z którym najważniejszą substancją aktywną są ginsenozydy. W roślinie można znaleźć również związki, takie jak flawonoidy, polisacharydy, poliacetyleny oraz węglowodory sekswiterpenowe.

Żeń-szeń syberyjski to tak naprawdę roślina zaliczana do rodzaju eleutherococcus. Występuje na terenach Syberii i północno-wschodnich Chin. Jej korzenie są zdrętwiałe i muszą rosnąć zaledwie rok, aby mogły być wykorzystywane do produkcji suplementów diety. Tym samym żeń-szeń syberyjski stanowi tańszy i bardziej dostępny surowiec niż żeń-szeń prawdziwy.

Niezwykle istotny jest również fakt, iż surowiec nie zawiera ginsenozydów, a główną substancją aktywną występującą w żeń-szeniu syberyjskim są eleuterozydy. W roślinie można znaleźć również związki, takie jak ligniany, kumaryny, fitosterole czy saponiny triterpenowe oraz olejki eteryczne.

Żeń-szeń syberyjski - właściwości

Żeń-szeń syberyjski tradycyjnie był wykorzystywany jako środek wzmacniający odporność, który miał zapobiegać przeziębieniom i grypie. Surowca używano również w celu zwiększenia energii i witalności oraz długowieczności.

Dawniej żeń-szeń syberyjski wykorzystywano w chorobach nerek, a także w demencji starczej. Surowiec był stosowany w zaburzeniach koncentracji i uwagi, a także w cukrzycy, dyslipidemii czy reumatoidalnym zapaleniu stawów. Eleuterokok kolczasty miał poprawiać czucie w kończynach podczas neuropatii obwodowej oraz zmniejszać dolegliwości związane z przewlekłym zmęczeniem czy bezsennością.

Obecnie prowadzone są liczne badania naukowe, których celem jest potwierdzenie lub zaprzeczenie przypisywanym roślinie właściwościom prozdrowotnym. Zebrane do tej pory dane, sugerują, iż ekstrakt z korzenia żeń-szenia syberyjskiego może być pomocny w terapii wirusa opryszczki, a także podczas grypy i przeziębienia. Dodatkowo substancje zawarte w roślinie mogą przyczyniać się do obniżenia poziomu glukozy we krwi.

Żeń-szeń syberyjski może również zmniejszać reakcję komórek na czynniki stresowe, takie jak promieniowanie gamma czy menadion. Może również poprawiać zdolność adaptacji organizmu do nowych warunków stresowych. Co więcej, może sprzyjać zwiększeniu poziomu leukocytów i kwasów nukleinowych w ustroju oraz hamować produkcję markerów prozapalnych, wspierając tym samym pracę układu immunologicznego.

Ekstrakt z korzenia może również korzystnie wpływać na kondycję osób aktywnych fizycznie, zwiększając wytrzymałość, wydolność i sprawność fizyczną. Żeń-szeń syberyjski może również poprawiać koncentrację i pamięć oraz wspomagać procesy detoksykacyjne w ustroju.

Żeń-szeń syberyjski - dla kogo?

Ponieważ żeń-szeń syberyjski może pozytywnie wpływać na odporność organizmu oraz na funkcje poznawcze, a także może wykazywać właściwości przeciwzapalne, stosowanie ekstraktów z rośliny może korzystnie oddziaływać na osoby zmagające się z osłabioną odpornością, a także przemęczone, przepracowane i narażone na długotrwały stres. Żen-szeń syberyjski może być pomocny również wśród osób starszych, gdyż może wspierać pamięć i zdolność uwagi.

Żeń-szeń prawdziwy - właściwości i wpływ na organizm

Korzeń żeń-szenia prawdziwego swoje właściwości i działanie zawdzięcza przede wszystkim obecności ginsenozydów, czyli cennych saponin występujących w roślinach z rodzaju panax. W tradycyjnej kulturze chińskiej oraz wśród rdzennych Amerykanów żeń-szeń prawdziwy stosowano w celu łagodzenia objawów stresu i menopauzy, a także jako środek przeciwzapalny, przeciwstarzeniowy i antyoksydacyjny. Korzeń żeń-szenia miał wzmacniać układ odpornościowy i układ nerwowy, a także zapobiegać demencji starczej i problemom z erekcją. Po dziś dzień, korzeń żeń-szenia to jeden z najczęściej stosowanych adaptogenów.

Zgodnie z wynikami badań naukowych, ekstrakt z rośliny może wykazywać właściwości przeciwzapalne oraz antyoksydacyjne, co może być związane ze zwiększeniem aktywności enzymów przeciwutleniających. Tym samym korzeń żeń-szenia może sprzyjać neutralizowaniu wolnych rodników oraz zmniejszeniu stresu oksydacyjnego.

Ponadto żeń-szeń prawdziwy może zwiększać możliwości intelektualne, pozytywnie wpływać na pamięć, koncentrację i uważność. Ekstrakt z korzenia żeń-szenia może wspomagać funkcje poznawcze, a także redukować zmęczenie i zwiększać poziom energii w ustroju, powodując pobudzenie całego organizmu.

Jaki wpływ może mieć natomiast żeń-szeń na libido? Okazuje się, że całkiem spory. Ekstrakt z rośliny może zwiększać libido i poprawiać jakość erekcji, a także korzystnie wpływać na stymulację seksualną wśród osób zdrowych.

Żeń-szeń prawdziwy może być pomocny również wśród osób borykających się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, m.in. z cukrzycą typu II. Korzeń rośliny może przyczyniać się do obniżenia stężenia glukozy na czczo, a także zmniejszenia poziomu insuliny poposiłkowej. Żeń-szeń może także pozytywnie oddziaływać na poziom hemoglobiny glikowanej i wartość wskaźnika insulinooporności (HOMAR-IR). Ponadto ekstrakt z rośliny może mieć wpływ na redukcję poziomu trójglicerydów oraz cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL w surowicy krwi, a tym samym może pozytywnie oddziaływać na pracę serca i układu krążenia.

Żeń-szeń właściwy może również wzmacniać odporność organizmu i przyczyniać się do zmniejszenia zachorowalności na przeziębienie czy grypę, nie wpływając jednak na czas ich trwania.

Żeń-szeń prawdziwy - dla kogo?

Żeń-szeń właściwy może być pomocny wśród osób przewlekle zmęczonych, osłabionych i narażonych na długotrwały stres. Ekstrakt z korzenia rośliny może być stosowany także przez osoby, które często chorują i są narażone na infekcje. Substancje zawarte w żeń-szeniu prawdziwym mogą wspierać również sportowców i osoby aktywne fizycznie.

Jaki żeń-szeń wybrać? który jest najbardziej wartościowy?

Trudno jednoznacznie stwierdzić, który żeń-szeń wybrać, gdyż obie rośliny wykazują nieco inne właściwości i różnią się zawartością związków aktywnych. Odpowiedź na pytanie "który żeń-szeń jest najwartościowszy?" pozostaje więc kwestią indywidualną. Po żeń-szeń syberyjski mogą sięgać osoby uczące się czy osoby starsze, którym zależy na wspomaganiu pracy mózgu i zdolności koncentracji oraz innych funkcji poznawczych. Żeń-szeń prawdziwy może być natomiast dobrym wyborem wśród mężczyzn borykających się z zaburzeniami erekcji i libido oraz wśród osób narażonych na nadmierny stres i wysiłek.

Jak wybrać suplement diety zawierający żeń-szeń?

Dobry suplement diety to taki, który zawiera nie tylko informację o zastosowanej ilości sproszkowanego korzenia żeń-szenia, czy ilości ekstraktu z rośliny, ale również standaryzację, czyli procent substancji aktywnej obecny w suplemencie. Wiadomość o standaryzacji umożliwia określenie potencjalnego działania preparatu. Suplementy zawierające żeń-szeń syberyjski są standaryzowane na zawartość eleuterozydów, natomiast preparaty zawierające zeń-szeń właściwy - na obecność ginsenozydów.

Na rynku można znaleźć suplementy diety zawierające jeden z rodzajów żeń-szenia lub łączące kilka różnych rodzajów adaptogenów.

Dobry suplement z żeń-szeniem powinien zawierać co najmniej 10 mg ginsenozydów lub 0,8 mg eleuterizydów w porcji produktu.

Suplementów z żeń-szeniem nie należy przyjmować dłużej niż przez 3 miesiące. Niektóre badania naukowe sugerują bowiem, że pozytywne właściwości wynikające ze stosowania ekstraktu z rośliny ustają po 2 miesiącach regularnej suplementacji. Po kilkutygodniowej przerwie można jednak wrócić do stosowanych preparatów.

Żeń-szeń - skutki uboczne i przeciwwskazania

Korzeń żeń-szenia uznawany jest za bezpieczną substancję i rzadko przyczynia się do występowania niepożądanych dolegliwości. Wśród osób przyjmujących zbyt duże ilości związku może dojść do wystąpienia bólów i zawrotów głowy, a także podrażnienia skóry, zaparć lub biegunek i uderzeń gorąca.

Ostrożność podczas stosowania ekstraktu z korzenia żeń-szenia powinny zachować jednak osoby stosujące leki przeciwnadciśnieniowe, przeciwzakrzepowe oraz hipoglikemizujące, gdyż substancja może wchodzić w interakcje z przyjmowanymi farmaceutykami.

Bibliografia:

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35009068/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15902991/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33871063/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5102849/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33437154/
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34445021/
7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11798012/