Luteina jest karotenoidem znanym jako „witamina dla oczu”. Choć luteina w rzeczywistości nie jest witaminą, bez niej nie ma mowy o prawidłowym widzeniu i zdrowiu oczu. Jak luteina działa na wzrok? Jakie inne działania prozdrowotne może wykazywać? Czy luteina występuje w żywności? I czym różni się suplement luteiny na oczy od luteiny stosowanej w celu wywoływania miesiączki?
Co to jest luteina?
Luteina należy do grupy karotenoidów, tak samo jak beta-karoten i inne prekursory witaminy A. Karotenoidy w żywności odpowiadają za jej kolor – czerwony, pomarańczowy i żółty. Wiele osób nazywa luteinę witaminą dla oczu. Sama luteina nie jest witaminą, ale ma ogromne znaczenie dla zdrowia człowieka. Luteina jest w dużych ilościach skoncentrowana w oku. Działanie luteiny opiera się na silnych właściwościach przeciwutleniających, zmiatających wolne rodniki, redukujących wytwarzanie reaktywnych form tlenu i zmniejszających stres oksydacyjny. Luteina ma również działanie przeciwzapalne. Hamuje kaskadę cytokin prozapalnych i transkrypcję prozapalnego czynnika martwicy nowotworu NF-κB. Ponadto luteina ma zdolność filtrowania niebieskiego światła, przez co zapobiega fototoksyczności światła. Współcześnie narząd wzroku cały czas jest narażony na działanie niebieskiego promieniowania – z ekranów smartfonów, komputerów czy telewizorów. Luteina może odgrywać bardzo ważną rolę w niwelowaniu uszkodzeń wzroku wywołanych nadmierną ekspozycją na niebieskie światło.
Luteina jako antyoksydant może mieć znaczenie nie tylko dla oczu, ale też w zapobieganiu chorobom serca i nowotworom, które są schorzeniami o podłożu zapalnym.
Polecane produkty z luteiną
Luteina na oczy
Luteina ma duży wpływ na zdrowy wzrok i widzenie. Należy też tutaj wspomnieć o zeaksantynie – innym karotenoidzie o budowie prawie identycznej z luteiną, które wspólnie odpowiadają za prawidłowe działanie oczu. Luteina i zeaksantyna to jedyne karotenoidy z żywności obecne w siatkówce oka. Koncentrują się głównie w obszarze plamki żółtej, która znajduje się z tyłu oka i jest niezbędna dla widzenia centralnego. Jej nazwa jest związana z pigmentacją pochodzącą od luteiny i zeaksantyny. Luteina wykazuje wiele działań fizjologicznych na oczy - bez niej nie ma zdrowego widzenia.
Luteina może wpływać na oczy i wzrok w następujący sposób:
- redukując stany zapalne,
- chroniąc przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i stresem oksydacyjnym,
- poprawiając ostrość widzenia,
- poprawiając wrażliwość na kontrast, usprawnia widzenie kontrastowe,
- chroniąc tkankę oka przed uszkodzeniem przez promienie słoneczne,
- zmniejszając liczbę uszkodzeń komórek oka i śmierci komórek oka związanych z chorobami oczu,
- chroniąc oczy przed szkodliwym niebieskim światłem (ma to duże znaczenie szczególnie współcześnie, kiedy w zasadzie cały czas oczy narażone są na działanie niebieskiego światła wyświetlaczy telefonów i komputerów),
- konwertując sygnały świetlne na sygnały elektryczne w siatkówce i pomaga w przekazywaniu tych sygnałów do kory wzrokowej w mózgu,
- chroniąc przed krótkowzrocznością,
- chroniąc wcześniaki przed skutkami retinopatii wcześniaków.
Wpływ stosowania luteiny w chorobach narządu wzroku
Poza działaniem luteiny w zdrowym funkcjonowaniu narządu wzroku, może ona również wykazywać działanie naprawcze na oczy. Z badań naukowych wynika, że luteina może spowalniać postęp zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem. Choroba ta w krajach rozwiniętych jest główną przyczyną utraty wzroku, a luteina może chronić przed postępem późnego stadium zwyrodnienia plamki żółtej do ślepoty.
Częstym problemem podeszłego wieku jest zaćma czyli powstawanie mętnych plam na soczewce oka. Z badań wynika, że osoby, których dieta jest uboga w luteinę, są bardziej narażone na rozwój zaćmy. Nie jest jednak jasne, czy przyjmowanie luteiny w przypadku już występującej zaćmy ma pomocne działanie.
W przypadku choroby suchego oka (zespołu suchego oka) oczy nie wytwarzają odpowiedniej ilości nawilżającego filmu do pokrycia całej powierzchni gałki ocznej. Może to powodować zaczerwienienie, swędzenie, pieczenie, chwilowe rozmycie widzianego obrazu i uczucie piasku w oczach. Luteina może pomóc w zmniejszeniu tych objawów.
Dzięki swoim silnym działaniom antyoksydacyjnym luteina może chronić przed pogorszeniem wzroku w wyniku retinopatii cukrzycowej. Na retinopatię cukrzycową zapada aż 1/3 osób chorujących na cukrzycę.
Inne działania luteiny
Luteina jest najbardziej znana i najlepiej przebadana w aspekcie wpływu na wzrok i zdrowie oczu. Nie jest to jednak jej jedyna funkcja.
Luteina na serce
Badania wykazały, że wyższe spożycie luteiny z dietą i jej większe stężenie we krwi jest powiązane z obniżonym ryzykiem wystąpienia zawału serca i udaru. Efekt taki jest uzasadniony właściwościami antyoksydacyjnymi luteiny.
Luteina dla rozwoju niemowląt
Dwa główne karotenoidy występujące w mleku ludzkim to luteina i zeaksantyna. Cząsteczki te są kluczowe dla rozwoju wzroku i zdolności poznawczych niemowląt. Przy karmieniu ludzkim mlekiem, a nie mlekiem modyfikowanym, stężenie luteiny i zeaksantyny we krwi jest wyższe. W jednym z badań wykazano, że stężenie luteiny i zeaksantyny łącznie wzrosło z 48 µg/l po urodzeniu do 96 µg/l po miesiącu u niemowląt karmionych piersią. Z drugiej strony zmniejszyło się z 49 µg/l do 33 µg/l u niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym niewzbogacanym w luteinę. Luteina i zeaksantyna to dominujące karotenoidy występujące w mózgu niemowląt, stanowiące około 66–77% całkowitego stężenia karotenoidów w mózgu. Jeśli niemowlę nie jest karmione piersią, warto zadbać o dostarczanie luteiny w odpowiedniej dawce z suplementów diety.
Luteina dopochwowa na wywołanie miesiączki
Luteina stosowana do wywoływania miesiączki to inny preparat niż luteina w postaci suplementów diety. Luteina przepisywana kobietom na wywołanie menstruacji jest lekiem i może być wydawana wyłącznie z przepisu lekarza. Luteina ta jest dostępna w postaci tabletek lub globulek dopochwowych.
Luteina sprzedawana jako lek jest syntetycznym odpowiednikiem hormonu zwanego progesteronem. Progesteron jest hormonem ciałka żółtego, który pełni ważne funkcje w kobiecym ciele. Odpowiada za owulację, implantację zarodka i utrzymanie ciąży do czasu rozwinięcia się łożyska. Przy niedoborach progesteronu dochodzi do nadmiernego rozrostu endometrium, zaburzeń cyklu miesiączkowego, braku miesiączki, nieregularnych krwawień, zespołu napięcia przedmiesiączkowego i bolesnych miesiączek. Dlatego lekarze przepisują luteinę w celu wywołania miesiączki. Uważa się, że luteina dopochwowa jest bezpieczniejsza niż podjęzykowa, szczególnie dla osób z chorobami wątroby i nerek. Dzieje się tak dlatego, że luteina podana dopochwowo jest transportowana bezpośrednio do błony śluzowej macicy – przechodzi bezpośrednio do naczyń krwionośnych z pominięciem metabolizmu wątrobowego.
Luteina dopochwowa lub podjęzykowa podawana na wywoływanie miesiączki zasadniczo nie wywołuje skutków ubocznych. W niektórych, bardzo rzadkich przypadkach, mogą jednak wystąpić takie skutki uboczne jak: senność, zaburzenia koncentracji, ataki niepokoju, bóle i zawroty głowy, zaostrzenia depresji, zaburzenia żołądkowo-jelitowe – nudności, suchość w jamie ustnej), żółtaczka cholestatyczna, krwawienie dziąseł, zaburzenia krzepnięcia krwi, nieprawidłowe krwawienie z pochwy, reakcje skórne – trądzik i zaczerwienienia, wahania masy ciała.
Luteiny na wywołanie miesiączki nie powinny przyjmować kobiety karmiące piersią i z historią poronień.
Przypominamy jeszcze raz – luteina na wywołanie miesiączki to nie ten sam preparat, co suplement luteiny do stosowania przy chorobach oczu.
Jak przyjmować luteinę? Skutki uboczne suplementu luteiny
Luteina jest uznawana za całkowicie nieszkodliwą. Według Agencji Żywności i Leków (FDA) ma status GRAS (generally regarded as safe – powszechnie uznawane za bezpieczne). Zgodnie z badaniami naukowymi uznaje się, że dawki do 20 mg luteiny dziennie są bezpieczne i nie wywołują skutków ubocznych. Żadne z przeprowadzonych badań nie wykazało toksyczności, mutagenności ani teratogenności luteiny.
Nie ma oficjalnych zaleceń co do dawkowania luteiny, ale z dostępnych danych wynika, że luteina na oczy może być najbardziej skuteczna w dziennej dawce 10 mg w połączeniu z 2 mg zeaksantyny. Luteina przyjmowana w taki sposób nie powoduje żadnych skutków ubocznych.
Luteina w jedzeniu
W trosce o zdrowe oczy warto na co dzień pamiętać o spożywaniu produktów bogatych w luteinę. Nie ma konieczności suplementacji luteiny, jeśli nie występują żadne problemy ze wzrokiem, jednak niedobór luteiny w diecie może zwiększać ryzyko niektórych chorób oczu. Pamiętając o tym, że luteina jest żółto-pomarańczowym pigmentem, mogłoby się wydawać, że jej największe ilości znajdują się w żółtych i pomarańczowych warzywach i owocach. Skojarzenie nie jest błędne, bo rzeczywiście są one źródłem luteiny, ale duże ilości tego karotenoidu są obecne również w zielonych warzywach liściastych. Luteinę w posiłkach dostarczamy sobie z przetworów zbożowych, warzyw, owoców i żółtka jaj, które jest jedynym istotnym zwierzęcym źródłem tego karotenoidu. Luteina wchłania się najlepiej w obecności tłuszczu. Dlatego warzywa bogate w luteinę najlepiej spożywać z dodatkiem oliwy z oliwek lub innego tłuszczu spożywczego jako sałatki, lub w daniach na ciepło. Rozpuszczalność luteiny w tłuszczu sprawia również, że luteina z żółtka jaja wyróżnia się bardzo wysoką biodostępnością. Występuje bowiem naturalnie w towarzystwie tłuszczów. Zawartość luteiny jest największa w produktach świeżych. Spada zarówno podczas gotowania, jak i mrożenia żywności. Straty luteiny w żywności przetwarzanej wynoszą około 15-30% w porównaniu ze świeżymi produktami.
Spożycie luteiny z dietą w największym stopniu zależy od ilości warzyw w codziennych posiłkach. W zachodniej diecie przeciętne spożycie luteiny waha się w przedziale od 0,67 mg/dzień do 1,7 mg/dzień. Osoby stosujące zasady diety śródziemnomorskiej dostarczają sobie dziennie około 3 mg luteiny.
Źródła luteiny w żywności
- jarmuż,
- szpinak,
- brokuł,
- sałata,
- natka pietruszki,
- bazylia,
- rzeżucha,
- cykoria,
- groszek zielony,
- cukinia,
- rukola,
- kiwi,
- winogrona,
- żółtko jaja,
- czerwona papryka,
- żółta papryka,
- kukurydza,
- pszenica durum,
- pistacje.