Luteina jest karotenoidem znanym jako „witamina dla oczu”. Choć w rzeczywistości nie jest witaminą, może mieć ogromny wpływ na zdrowie oczu i ostrość widzenia. Luteina najczęściej stosowana jest w profilaktyce chorób wzroku, m.in. zwyrodnienia plamki żółtej (AMD), jednak antyoksydant odgrywa również inne, niezwykle istotne role w ustroju.
Jak luteina wpływa na wzrok? Jakie inne działania prozdrowotne może wykazywać? W jakich produktach znajduje się luteina? Czy warto stosować suplementy diety zawierające ten karotenoid?
Spis treści
- Luteina - co to?
- Gdzie występuje luteina? - Źródła luteiny
- Właściwości luteiny - jak luteina wpływa na organizm człowieka?
- Luteina na oczy a luteina dopochwowa
- Niedobór luteiny - znaczenie i konsekwencje niskiego stężenia luteiny
- Suplementacja luteiny
- Skutki uboczne i przeciwwskazania do stosowania luteiny
Luteina - co to?
Luteina jest żółtym barwnikiem ksantofilowym należącym do grupy karotenoidów, tak samo jak beta-karoten czy inne prekursory witaminy A. Naturalnie występuje w przyrodzie i odpowiada za zabarwienie warzyw i owoców.
Powszechnie nazywana jest witaminą dla oczu, gdyż razem z zeaksantyną, zlokalizowana jest w dużych ilościach w siatkówce oka i ma duże znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu narządu wzroku.
Luteina stanowi karotenoid, który nie jest naturalnie syntetyzowany w ludzkim organizmie, dlatego też musi być dostarczana do ustroju z zewnątrz, wraz z codzienną dietą lub w razie konieczności, w formie suplementów diety. Ponieważ związek dobrze rozpuszcza się w tłuszczach, zaleca się, aby luteinę przyjmować wraz z pokarmami bogatymi w tłuszcz, co korzystnie wpłynie na jej biodostępność w ustroju.
Polecane produkty z luteiną
Gdzie występuje luteina? Źródła luteiny
W jakich produktach spożywczych można znaleźć największe ilości luteiny? Pamiętając o tym, iż luteina stanowi żółto-pomarańczowy pigment, łatwo domyślić się, iż znaczne jej ilości mogą występować w żółtych i pomarańczowych warzywach oraz owocach np. w:
- pomidorach,
- marchwi,
- papryce,
- kukurydzy,
- dyni.
Jednak duże ilości składnika można znaleźć również w zielonych warzywach liściastych, m.in. w:
- jarmużu,
- szpinaku,
- zielonym groszku,
- cukinii,
- kiwi,
- winogronach.
Jedynym istotnym źródłem luteiny pochodzenia zwierzęcego są natomiast jaja, a właściwie żółtko jaja kurzego. Ponadto luteina występuje w produktach, takich jak pszenica czy pistacje.
Największą zawartością luteiny wyróżniają się świeże produkty. Podczas obróbki termicznej straty karotenoidu mogą wynosić ok. 15-30% w porównaniu do surowej żywności.
Jak już wcześniej wspomnieliśmy, luteina doskonale wchłania się w obecności tłuszczu, dlatego też wysoką biodostępnością wyróżnia się związek pochodzący z żółtka jaja kurzego, który naturalnie występuje w towarzystwie lipidów.
Właściwości luteiny - jak luteina wpływa na organizm człowieka?
Działanie luteiny opiera się przede wszystkim na silnych właściwościach przeciwutleniających - luteina może zwalczać wolne rodniki, redukować reaktywne formy tlenu, a także zmniejszać stres oksydacyjny i opóźniać proces starzenia.
Luteina może również wykazywać działanie przeciwzapalne, hamując kaskadę cytokin prozapalnych w ustroju. Ponadto barwnik może wykazywać zdolność filtrowania światła niebieskiego, co może zapobiegać fototoksyczności światła. Luteina może istotnie wpływać na niwelowanie uszkodzeń wzroku związanych z nadmierną ekspozycją na światło niebieskie, spowodowane spędzaniem dużych ilości czasu przed ekranem komputera, telewizora lub smartfona.
Luteina na oczy
Luteina ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku i zdrowych oczu. Razem z zeaksantyną - karotenoidem, który budową bardzo przypomina luteinę i również odpowiada z za prawidłowe widzenie, pełnią niezwykle istotne funkcje. Luteina i zeaksantyna jako jedyne karotenoidy pochodzące z żywności występują w siatkówce oka.
Luteina i zeaksantyna zlokalizowane są głównie w obszarze plamki żółtej, która znajduje się z tyłu oka i jest niezbędna do widzenia centralnego. Dodatkowo plamka żółta wpływa na ostrość widzenia, a także odpowiada za widzenie w wysokiej rozdzielczości i percepcję kolorów. Bez luteiny prawidłowe widzenie nie byłoby więc możliwe.
W jaki sposób luteina może wpływać na wzrok i oczy?
Wiemy już, że luteina jest niezwykle istotna dla prawidłowego widzenia. W jaki jednak sposób związek wpływa na wzrok? Luteina może:
- redukować stany zapalne,
- chronić przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i stresem oksydacyjnym,
- poprawiać ostrość widzenia,
- poprawiać wrażliwość na kontrast i usprawniać widzenie kontrastowe,
- chronić tkankę oka przed uszkodzeniem związanym z promieniowaniem UV,
- chronić oczy przed szkodliwym działaniem światła niebieskiego (ma to duże znaczenie szczególnie współcześnie, kiedy oczy narażone są na działanie światła wyświetlaczy telefonów i komputerów),
- zmniejszać liczbę uszkodzeń komórek oka i śmierci komórek oka związanych z chorobami oczu,
- konwertować sygnały świetlne na sygnały elektryczne w siatkówce i pomagać w przekazywaniu tych sygnałów do kory wzrokowej w mózgu,
- chronić przed krótkowzrocznością,
- chronić wcześniaki przed skutkami retinopatii wcześniaków.
Luteina a schorzenia narządu wzroku
Luteina może być pomocna również w przypadku występowania schorzeń narządu wzroku. Zgodnie z wynikami badań naukowych, karotenoid może spowalniać postępowanie zwyrodnienia plamki żółtej (AMD) związanego z wiekiem. AMD może przyczyniać się do pogorszenia wzroku, utraty zdolności ostrego widzenia, a w konsekwencji może prowadzić do utraty wzroku. Luteina natomiast może chronić oczy przed postępem choroby i zmniejszać ryzyko uszkodzenia wzroku.
Wśród osób starszych często występującym schorzeniem jest również zaćma, czyli wada związana z powstawaniem mętnych plam na soczewce oka. Zgodnie z wynikami badań, osoby, których dieta uboga jest w luteinę, są bardziej narażone na rozwój zaćmy. Badanie przeprowadzone na fińskich seniorach sugeruje, iż osoby przyjmujące luteinę mogą wykazywać 42% mniejsze ryzyko rozwoju zaćmy, niż osoby, w których diecie luteina występuje na niskim poziomie. Wciąż potrzeba jednak dodatkowych badań, aby stwierdzić, czy luteina może być pomocna wśród osób cierpiących na to schorzenie, czy wykazuje jedynie korzystne działanie profilaktyczne.
Luteina może być pomocna również w zespole suchego oka, czyli schorzeniu związanym z niewytwarzaniem odpowiedniej ilości filmu nawilżającego, który powinien pokrywać całą powierzchnię gałki ocznej. W przypadku zespołu suchego oka, luteina może zmniejszać występowanie niepożądanych objawów, takich jak zaczerwienie czy swędzenie oraz pieczenie oczu, a także uczucie piasku w oczach.
Ponadto karotenoid, ze względu na silne działanie antyoksydacyjne, może korzystnie wpływać na wzrok osób borykających się z retinopatią cukrzycową. Retinopatia cukrzycowa to jedno z najczęściej występujących powikłań cukrzycy, które może dotyczyć nawet 1/3 diabetyków i stanowi jedną z głównych przyczyn utraty wzroku wśród osób dorosłych. Wyniki badań sugerują, iż wysoki poziom luteiny może mieć wpływ na zmniejszenie ryzyka rozwoju i progresji retinopatii cukrzycowej.
Luteina może także korzystnie oddziaływać na krótkowzroczność. Badania sugerują, że wśród osób spożywających wysokie dawki luteiny nastąpiło 40% zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia krótkowzroczności w porównaniu do osób, których dieta była uboga w ten karotenoid.
Inne, potencjalne właściwości prozdrowotne luteiny
Luteina najczęściej omawiana jest w kontekście narządu wzroku, dlatego też większość badań dotyczących związku skupia się na jego wpływie na oczy. Jednakże luteina może pozytywnie oddziaływać również na inne narządy organizmu człowieka.
Luteina a układ krążenia
Luteina może również pozytywnie wpływać na funkcjonowanie układu krążenia. Zgodnie z wynikami badań, dzięki antyoksydacyjnym właściwościom związku, wyższe stężenie luteiny we krwi może być powiązane z obniżonym ryzykiem występowania choroby niedokrwiennej serca, miażdżycy, udaru oraz zawału i choroby wieńcowej.
Luteina a rozwój niemowląt i dzieci
Luteina i zeaksantyna to dwa główne karotenoidy, które występują w kobiecym mleku. To także dominujące karotenoidy obecne w mózgu niemowląt, które stanowią około 66–77% całkowitego stężenia karotenoidów w mózgu. Związki wydają się niezwykle istotne dla prawidłowego rozwoju narządu wzroku oraz funkcji poznawczych wśród dzieci.
Zgodnie z wynikami przeprowadzonych badań, wysokie spożycie luteiny podczas ciąży może pozytywnie wpływać na zachowania dziecka, z kolei wysokie stężenie związku w mleku matki może korzystnie oddziaływać m.in. na pamięć u niemowląt, co może być związane z szybszym rozwojem układu wzrokowego. Dodatkowo luteina może pozytywnie wpływać na redukcję stresu oksydacyjnego oraz zmniejszenie poziomu białka C-reaktywnego w osoczu wśród dzieci, a także może poprawiać pamięć, inteligencję i osiągnięcia w nauce wśród dzieci w wieku szkolnym.
Luteina a funkcje poznawcze
Dane naukowe sugerują, iż wysokie stężenie luteiny w surowicy krwi może korzystnie oddziaływać na wzrokową i werbalną pamięć epizodyczną, a także na uwagę i koncentrację. Luteina może hamować występowanie zaburzeń funkcji poznawczych wśród osób starszych, z kolei wśród młodych i dorosłych w średnim wieku może poprawiać zdolności poznawcze, takie jak m.in. wizualna pamięć epizodyczna.
Luteina a kondycja skóry
Luteina, jako jeden z karotenoidów, określana jest niekiedy mianem nutrikosmetyku, czyli substancji, która może pozytywnie oddziaływać na skórę. Zgodnie z dostępnymi danymi, stosowanie karotenoidów, w tym również luteiny, może dobroczynnie wpływać na skórę, poprawiając jej elastyczność i jędrność oraz nawilżenie.
Dodatkowo luteina jako antyoksydant może także opóźniać procesy starzenia, dlatego też często wykorzystywana jest jako składnik preparatów przeciwzmarszczkowych. Związek może także nadawać skórze delikatny kolor opalenizny, a co więcej, luteina rekomendowana jest wśród osób, które często poddają się ekspozycji na promieniowanie słoneczne.
Luteina na oczy a luteina dopochowowa
Na rynku pod nazwą "luteina" kryją się dwa różne produkty. Jednym z nich jest omawiana luteina, zwana również luteiną na oczy, która stanowi karotenoid, który może pozytywnie oddziaływać m.in. na narząd wzroku. Można jednak spotkać się również z luteiną ginekologiczną, czyli lekiem dostępnym wyłącznie na receptę, który występuje w postaci tabletek dopochwowych lub preparatów pod język.
Luteina ginekologiczna to związek będący syntetycznym odpowiednikiem hormonu zwanego progesteronem. Progesteron jest hormonem ciałka żółtego, który pełni ważne funkcje w kobiecym organizmie - odpowiada za owulację, implantację zarodka i utrzymanie ciąży do czasu rozwinięcia się łożyska. Przy niedoborach progesteronu może dochodzić do nadmiernego rozrostu endometrium, zaburzeń cyklu miesiączkowego, braku miesiączki, nieregularnych krwawień, zespołu napięcia przedmiesiączkowego i bolesnych miesiączek. Dlatego lekarze przepisują luteinę m.in. w celu podtrzymania ciąży czy wywołania miesiączki.
Warto jednak pamiętać, iż luteina w formie leku wykorzystywanego w ginekologii to zupełnie inny preparat niż luteina dostępna w postaci suplementu diety, która wspiera wzrok i oczy.
Niedobór luteiny - znaczenie i konsekwencje niskiego stężenia luteiny
Niedobór luteiny jest niestety powszechnym zjawiskiem. Na niskie stężenie związku narażone są w szczególności osoby starsze, a także palące papierosy czy nadużywające alkoholu. Dodatkowo niedobór karotenoidu może występować wśród osób stosujących niezbilansowaną dietę, ubogą w warzywa i owoce. W grupie ryzyka związanego z niskim stężeniem substancji mogą znaleźć się również osoby otyłe.
Odpowiednia podaż związku w trakcie ciąży i w okresie laktacji może pozytywnie wpływać na przyszłość dziecka, wykazując szereg prozdrowotnych właściwości. Z kolei niedobór luteiny może prowadzić do występowania niepożądanych objawów, takich jak m.in.:
- pogorszenie ostrości widzenia,
- szybkie męczenie oczy,
- suchość skóry,
- zmniejszona elastyczność skóry,
- zwiększone ryzyko rozwoju chorób oczu m.in. degeneracji i zwyrodnienia plamki żółtej,
- pogorszenie wzroku.
Długotrwały niedobór luteiny może przyczynić się nawet do zwiększonego ryzyka rozwoju zaćmy.
Suplementacja luteiny
Najlepszym rozwiązaniem jest dostarczanie odpowiedniej ilości luteiny do organizmu poprzez stosowanie zdrowej i zbilansowanej diety, bogatej w produkty będące źródłem karotenoidu. W przypadku gdy odpowiednia podaż związku wraz z pożywieniem jest trudna lub niemożliwa do zrealizowania, warto rozważyć stosowanie suplementów diety zawierających luteinę.
Preparaty zawierające luteinę mogą być pomocne wśród osób starszych, których wzrok wraz z wiekiem uległ pogorszeniu, jednakże po suplementy diety bogate w składnik warto sięgać również profilaktycznie, zanim dojdzie do uszkodzeń narządu wzroku. Stosowanie luteiny warto rozważyć szczególnie wówczas, gdy spędzamy wiele godzin przed ekranami emitującymi światło niebieskie.
Jak stosować luteinę?
Brakuje oficjalnych zaleceń dotyczących dawkowania luteiny, jednak z dostępnych danych wynika, iż luteina na oczy może być skuteczna w dawce wynoszącej 10 mg w ciągu doby. Dodatkowo luteinę warto przyjmować z zeaksantyną w ilości ok. 2 mg na dzień.
Zgodnie z rekomendacją Towarzystwa Chorych na Zwyrodnienie Plamki Żółtej, każdego dnia należy dostarczać do ustroju minimum 6 mg luteiny, aby zmniejszać ryzyko rozwoju chorób oczu.
Warto pamiętać, aby luteinę przyjmować wraz z produktami bogatymi w tłuszcz, co może zwiększyć jej przyswajalność i korzystnie wpłynąć na efekty suplementacji.
Skutki uboczne i przeciwwskazania do stosowania luteiny
Luteina uznawana jest za substancję bezpieczną, która uzyskała status GRAS (Generally Regarded As Safe) według Agencji Żywności i Leków (FDA).
Zgodnie z aktualnymi danymi, nie zaobserwowano występowania poważnych skutków ubocznych związanych ze stosowaniem luteiny. Jedynym pojawiającym się objawem, związanym z długotrwałym przyjmowaniem dużych dawek luteiny może być zażółcenie skóry, zwane karotenemią. Nie jest to jednak objaw uznawany za niebezpieczny dla zdrowia człowieka.
Do tej pory nie określono również przeciwwskazań do stosowania substancji. Warto jednak, przyjmując suplementy diety zawierające związek, kierować się wytycznymi producenta.
Bibliografia:
