Fitosterole - właściwości i działanie steroli roślinnych na organizm człowieka

Fitosterole to sterole roślinne, czyli naturalnie występujące w przyrodzie związki, które stanowią analogi cholesterolu. Mogą mieć korzystny wpływ na organizm człowieka, zmniejszając poziom cholesterolu we krwi, a tym samym przyczyniając się do redukcji ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego.

Fitosterole występują naturalnie w powszechnie stosowanych produktach spożywczych, jednak są również składnikiem żywności funkcjonalnej. Sterole roślinne można także znaleźć w formie suplementów diety. Kiedy warto stosować fitosterole? Jakie właściwości mogą wykazywać? Jakie produkty uznawane są za najlepsze źródła steroli roślinnych?

Sterole roślinne - co to?

Aby dobrze zrozumieć, czym są fitosterole, warto najpierw dowiedzieć się, czym są właściwie sterole.

Sterole to organiczne związki chemiczne, które stanowią pochodne steroidów i zaliczane są do grupy alkoholi. To różnorodna grupa związków, które łączą zaledwie dwie cechy, a mianowicie - typowy szkielet węglowy i grupa hydroksylowa w pozycji trzeciej.

Ze względu na pochodzenie steroli można wyróżnić:

• sterole zwierzęce - zoosterole, takie jak np. cholesterol czy lanosterol,
• sterole roślinne - fitosterole, np. beta-sitosterol, kampesterol,
• sterole pochodzące z grzybów - mykosterole, np. ergosterol,
• sterole syntetyczne, które nie występują w naturze i są produkowane sztucznie.

Polecane produkty

Tym samym, jak łatwo zauważyć, fitosterole to związki pochodzenia roślinnego, zwane także sterolami roślinnymi, które naturalnie występują w przyrodzie. Stanowią substancje egzogenne, które nie są produkowane w organizmie człowieka, dlatego też mogą być dostarczane do ustroju z zewnątrz, wraz z pożywieniem.

Fitosterole to jedne z głównych składników błon komórkowych roślin, które są odpowiedzialne za utwardzanie ich struktury. Do steroli roślinnych zaliczyć można ponad 200 różnych związków. Wszystkie są analogami cholesterolu, gdyż pod względem budowy, przypominają jego cząsteczkę. Różnią się jednak stopniem nasycenia i konfiguracją łańcucha.

Najczęściej fitosterole dzielą się na dwie grupy, takie jak:

• sterole roślinne - mają wiązania nienasycone w cząsteczce,
• stanole roślinne - mają wyłącznie wiązania nasycone w cząsteczce.

Znacznie częściej wśród składników roślin można znaleźć sterole roślinne, natomiast stanole stanowią jedynie 10% wszystkich fitosteroli. Jednak nazwa "fitosterole" obejmuje zarówno stanole, jak i sterole oraz ich zestryfikowane formy.

Fitosterole a cholesterol

Fitosterole, ze względu na podobieństwo do cholesterolu, mogą mieć duży wpływ na organizm człowieka, co wynika z faktu, iż sterole roślinne konkurują z cholesterolem podczas procesu wchłaniania.

Micele to cząsteczki, które stanowią środek transportu dla steroli, umożliwiając ich przedostawanie się do jelita. Fitosterole roślinne, choć dostają się do organizmu człowieka jedynie w ograniczonym stopniu, mają przewagę nad cholesterolem, co sprawia, że dzięki fitosterolom wchłanianie cholesterolu całkowitego z przewodu pokarmowego może ulec zmniejszeniu nawet o 45%.

Fitosterole mogą hamować zarówno absorpcję cholesterolu endogennego, występującego naturalnie w organizmie człowieka, jak i egzogennego - dostarczanego wraz z pożywieniem. Ponadto sterole roślinne mogą powodować wydalanie niezwiązanego, wolnego cholesterolu z układu pokarmowego wraz z kałem. Co ciekawe, fitosterole po spełnieniu swojej funkcji w ustroju również zostają wydalone z organizmu.

Fitosterole - działanie i właściwości prozdrowotne

Fitosterole, oprócz hamowania absorpcji cholesterolu, mogą również zwiększać jego wydalanie z komórek kosmków jelitowych, zwanych enterocytami.

Spożywanie steroli roślinnych może sprzyjać obniżeniu stężenia cholesterolu całkowitego, ale również jego frakcji LDL. Korzystny wpływ związków na organizm człowieka w przeprowadzonych badaniach zaobserwowano przy dziennej dawce 1,5-3,0 g fitosteroli. Co ciekawe, wykorzystywanie większych dawek steroli roślinnych nie nasilało działania terapeutycznego związków.

Jakby tego było mało, fitosterole mogą również ograniczać rozwój zmian miażdżycowych, a także zmniejszać ryzyko występowania stanów zapalnych w ustroju, ograniczając uwalnianie czynnika zapalnego, czyli prostaglandyn. Mogą wykazywać także właściwości antyoksydacyjne i przeciwbakteryjne.

Fitosterole mogą być więc pomocne w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego, gdyż mogą przyczyniać się do obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego o ok. 10% i do zmniejszenia stężenia frakcji LDL cholesterolu o ok. 15%. Ponadto mogą łagodzić dolegliwości związane ze zwyrodnieniami stawów, a także wspomagać pracę układu odpornościowego, nasilając procesy immunologiczne. Ostatnie dane sugerują również, że fitosterole mogą być pomocne w terapii cukrzycy, przyczyniając się do regulowania metabolizmu glukozy.

Fitosterole w kosmetyce

Fitosterole znalazły zastosowanie również w kosmetyce. Sterole roślinne mogą wzmacniać barierę naskórkową, hamować utratę wody, a także wykazywać właściwości nawilżające i ochronne. Mogą także poprawiać stan skóry, wykazując działanie regenerujące, a dzięki właściwościom przeciwzapalnym mogą okazać się cennym wsparciem w różnego rodzaju schorzeniach dermatologicznych.

Fitosterole doceniane są również ze względu na zdolność stymulowania syntezy kolagenu, czyli głównego białka podporowego skóry, który odpowiada m.in. za jej napięcie. Dodatkowo związki mogą ograniczać rozkład elastyny i łagodzić podrażnienia.

W jakich produktach występują fitosterole? - Źródła fitosteroli

Jak już wiesz, fitosterole to składniki pochodzenia roślinnego. Występują we wszystkich tkankach roślinnych, jednak największe ilości steroli można znaleźć w olejach roślinnych takich jak np.:

• olej z otrębów ryżowych,
• olej rzepakowy,
• oliwa z oliwek,
• olej z pestek winogron,
• olej sezamowy,
• olej słonecznikowy.

Ponadto fitosterole są obecne w produktach spożywczych, takich jak:

• orzechy włoskie,
• orzechy ziemne,
• sezam,
• otręby ryżowe,
• migdały,
• nasiona słonecznika,
• kiełki pszenicy,
• rośliny strączkowe,
• przetwory zbożowe.

Niewielkie ilości fitosteroli roślinnych można znaleźć również niektórych warzywach np. w fasoli, kukurydzy, pomidorach, brukselce czy brokułach, a także w owocach, takich jak ananas, jabłko, banany czy figi.

Zapotrzebowanie na fitosterole

Zgodnie z wynikami badań naukowych, aby obniżyć stężenie cholesterolu całkowitego w surowicy krwi, należy spożyć 1,5-3,0 g fitosteroli dziennie. Przeciętna europejska dieta dostarcza jednak do organizmu każdego dnia ok. 250-400 mg steroli roślinnych, natomiast dieta wegańska niewiele więcej, bo zaledwie 500 mg.

Z tego względu na rynku coraz częściej spotkać można żywność funkcjonalną, wzbogacaną w fitosterole. Najczęściej w sterole roślinne wzbogacane są produkty, takie jak margaryny, napoje mleczne, jogurty czy sery dojrzewające.

Aby zwiększyć spożycie fitosteroli, dobrym rozwiązaniem może być również zwiększenie udziału w codziennej diecie produktów uznawanych za ich wartościowe źródła, a także uzupełnienie jadłospisu w suplementy diety, w których składzie można znaleźć sterole roślinne.

Fitosterole - kiedy warto je stosować?

Fitosterole mogą okazać się cennym wsparciem wśród osób borykających się z zaburzeniami gospodarki lipidowej. Mogą także stanowić element diety w celu prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego oraz być pomocne wśród osób z rodzinną hipercholesterolemią, a także wśród osób, które mimo przyjmowania leków nie mogą osiągnąć pożądanego poziomu cholesterolu we krwi.

Fitosterole - skutki uboczne i przeciwwskazania

Fitosterole uznawane są za bezpieczne związki i zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej mogą stanowić dodatek do żywności. Ale... nawet fitosterole, które pozytywnie oddziałują na organizm, spożywane w nadmiarze mogą negatywnie wpływać na pracę całego ustroju.

Badania wskazują, że sterole mogą nie tylko upośledzać wchłanianie cholesterolu, ale również niektórych związków rozpuszczalnych w tłuszczach. Nadmierne spożycie fitosteroli może powodować obniżenie poziomu beta-karotenu o ok. 25%, a także witaminy E o ok. 8%. Podczas zwiększenia spożycia fitosteroli, dobrym rozwiązaniem może okazać się więc również zwiększenie podaży witamin ADEK.

Po sterole roślinne nie powinny sięgać osoby borykające się z rzadką chorobą, jaką jest fitosterolemia. Wśród osób cierpiących na to schorzenie wydalanie fitosteroli z organizmu jest ograniczone, co przyczynia się do zwiększenia ich stężenia w ustroju. Tym samym zwiększeniu ulega ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca i zawału.

Bibliografia:

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34444970/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32882583/
3. https://wydawnictwo.pttz.org/magazine-archive/aneta-kopec-estera-nowacka-ewa-piatkowska-teresa-leszczynska-charakterystyka-i-prozdrowotne-wlasciwosci-steroli-roslinnych/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35056839/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34444970/