Wapń to jeden z najważniejszych składników mineralnych w organizmie człowieka, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania całego ustroju. Pierwiastek stanowi materiał budulcowy kości oraz zębów, a co więcej, wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego oraz krwionośnego.
Spis treści
Odpowiednia podaż wapnia jest niezwykle ważna, a zarówno nadmiar, jak i niedobór tego makroelementu może zaburzać pracę organizmu i przyczyniać się do występowania niepożądanych objawów. Jakie mogą być skutki niskiego poziomu wapnia w organizmie? Jak uzupełnić niedobór makroelementu? Czy nadmiar wapnia jest szkodliwy? Czy warto włączyć do jadłospisu suplementy diety zawierające pierwiastek?
Czym jest wapń? Jaką rolę odgrywa w organizmie?
Makroelementy to składniki, których zawartość w ustroju jest większa niż 0,01%, a dobowe zapotrzebowanie na te związki przekracza 100 mg. Jednym z takich składników jest właśnie wapń, czyli pierwiastek, którego całkowita masa w organizmie człowieka może stanowić nawet 1,5 kg. Co ciekawe, aż 99% całkowitej masy wapnia w ustroju występuje w kościach i zębach, a zaledwie 1% wykorzystywany jest do utrzymania prawidłowych funkcji metabolicznych w organizmie człowieka.
Wapń to pierwiastek o wszechstronnym działaniu. To składnik budulcowy, który tworzy zarówno kości i zęby, jak i naczynia krwionośne, włosy czy paznokcie. To pierwiastek, który dba o prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, uczestnicząc w przewodnictwie bodźców nerwowych, a także związek, który odpowiada za regulację gospodarki hormonalnej i metabolicznej.
Wapń jest niezbędny do prawidłowej pracy serca i układu sercowo-naczyniowego, a co więcej, może oddziaływać na syntezę przeciwciał i ruchliwość makrofagów, a tym samym może wspierać układ immunologiczny. Dodatkowo wapń bierze udział w krzepnięciu krwi, odpowiada za skurcze mięśni oraz za proces gojenia się ran. Co ciekawe, odpowiednia podaż pierwiastka wraz z codzienną dietą może również zmniejszać ryzyko wystąpienia chorób dietozależnych, takich jak np. nadciśnienie tętnicze czy otyłość, i stanowić wsparcie w procesie terapii tych schorzeń.
Dowiedz się więcej: Wapń - gdzie występuje? Właściwości i zapotrzebowanie na wapń
Zapotrzebowanie na wapń
Dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wapń jest zależne od okresu życia. Prawidłowe stężenie wapnia w surowicy krwi wynosi 2,1 - 2,6 mmol/l. Zwiększone zapotrzebowanie można zaobserwować w czasie intensywnego wzrostu organizmu, a także wśród osób starszych - wśród mężczyzn potrzeby organizmu zwiększają się po ukończeniu 65 roku życia, natomiast wśród kobiet zwiększoną podaż pierwiastka warto stosować po 50.-tych urodzinach.
Zgodnie z Normami Żywienia dla populacji polskiej opracowanymi przez Instytut Żywności i Żywienia, rekomendowane średnie spożycie (RDA) wapnia wśród dzieci w okresie intensywnego wzrostu, tj. pomiędzy 10. a 18. rokiem życia, wynosi 1300 mg/dobę. Następnie zapotrzebowanie ustroju na pierwiastek zmniejsza się zarówno wśród kobiet, jak i wśród mężczyzn do 1000 mg/dobę, i ponownie wzrasta do 1200 mg/dobę wśród kobiet po 50 roku życia i wśród mężczyzn po ukończeniu 65 lat.
Choć wapń powszechnie występuje w wielu produktach spożywczych, zgodnie z wynikami badań naukowych przyswajalność pierwiastka z jadłospisu wynosi zaledwie 25%, co sprawia, że wśród społeczeństwa częstym zjawiskiem jest niedobór tego makroelementu. Jakie mogą być przyczyny hipokalcemii i jej skutki?
Polecane suplementy diety z wapniem
Niedobór wapnia - przyczyny
Hipokalcemia występuje wówczas, gdy stężenie wapnia w surowicy krwi wynosi mniej niż 2,1 mmol/l.
Najczęstszą przyczyną niedoboru wapnia w organizmie jest zbyt niska podaż pierwiastka wraz z dietą, m.in. zbyt niskie spożycie mleka i produktów mlecznych. Niedobór wapnia może występować w szczególności wśród osób borykających się z nietolerancją laktozy lub alergią na białko mleka krowiego. Hipokalcemię można zaobserwować również wśród osób stosujących niezbilansowane diety roślinne.
Niedobór wapnia może być również związany z występowaniem niektórych chorób, takich jak np. celiakia, niedoczynność przytarczyc, choroba Leśniowskiego-Crohna czy otyłość. W konsekwencji niektórych schorzeń może wystąpić upośledzone wchłanianie wapnia, a także może dojść do zwiększonego wydalania pierwiastka z ustroju, czy zaburzenia jego regulacji.
Hipokalcemii może sprzyjać również niedobór witaminy D w ustroju, a także nadmierne spożycie niektórych związków, np. sodu, fosforu, kwasu szczawiowego czy fitynianów.
Niedobór wapnia - objawy i skutki
Objawy niedoboru wapnia to m.in.:
- skurcze mięśni,
- drętwienie kończyn,
- bóle mięśni i stawów,
- zwiększone ryzyko złamań kości,
- skłonność do wysypek,
- zawroty głowy,
- zwiększone wypadanie włosów i łamliwość paznokci,
- nadmierna męczliwość,
- zaburzenia pamięci,
- ból zębów,
- zaburzenia rytmu serca,
- krwotoki i częste powstawanie siniaków.
Niedobór wapnia może nieść ze sobą również szereg niepożądanych konsekwencji, przyczyniając się u dzieci do deformacji kości i rozwoju krzywicy, a także do wzmożonej płaczliwości w nocy i wczesnej próchnicy.
Wśród osób dorosłych niski poziom wapnia może natomiast przyczyniać się do osteomalacji i osteoporozy. Dodatkowo hipokalcemia może skutkować zaburzeniami neurologicznymi oraz może prowadzić do zwiększenia ciśnienia tętniczego krwi i rozwoju tężyczki. Napad tężyczkowy związany z niskim poziomem wapnia w ustroju może powodować występowanie kurczów tonicznych mięśni rąk, ramion, a także twarzy, klatki piersiowej i nóg. Może wówczas dojść również do napadów migrenowych czy bólu brzucha.
Jak uzupełnić niedobór wapnia w organizmie człowieka?
Podstawową metodą diagnozowania hipokalcemii jest badanie poziomu wapnia we krwi. Podczas badań określa się stężenie wapnia całkowitego, a także jego biologicznie aktywnej frakcji, czyli stężenie wapnia zjonizowanego.
Podczas diagnozowania niedoboru wapnia bardzo ważne jest rozpoznanie przyczyny zaburzeń, co ułatwia podjęcie szybkiego leczenia. Najczęściej pierwszym zaleceniem w przypadku hipokalcemii jest zwiększenie udziału w codziennej diecie produktów bogatych w makroelement. W jakich pokarmach warto szukać wapnia? Gdzie jest go najwięcej?
Gdzie jest najwięcej wapnia? Źródła wapnia w pożywieniu
Do najbogatszych źródeł wapnia zaliczyć można mleko i przetwory mleczne. Największe ilości składnika mineralnego można znaleźć w parmezanie (1380 mg wapnia/100 g produktu), jednak wśród dobrych źródeł wapnia wymienić można również:
- sery żółte,
- ser feta,
- ser camembert,
- kefiry,
- jogurty naturalne,
- ser twarogowy,
- ryby, takie jak sardynki, śledzie czy dorsze.
Z kolei spośród produktów roślinnych, za najlepsze źródła wapnia można uznać:
- mak niebieski,
- migdały,
- natkę pietruszki,
- orzechy laskowe,
- jarmuż,
- kakao,
- nasiona słonecznika,
- otręby pszenne,
- szpinak.
Choć przyswajalność wapnia z pożywienia wynosi ok. 25%, można ją zwiększyć m.in. poprzez odpowiednią podaż witaminy D czy laktozy, a także fosfopeptydów z mleka.
Nadmiar wapnia - przyczyny
Choć w społeczeństwie znacznie częściej dochodzi do niedoboru wapnia, niekiedy można zaobserwować również hiperkalcemię, czyli nadmiar pierwiastka w ustroju. Hiperkalcemię można stwierdzić wówczas, gdy poziom wapnia w surowicy krwi jest wyższy niż 2,6 mmol/l. Jakie mogą być przyczyny hiperkalcemii?
Najczęściej przyczyną zbyt wysokiego stężenia wapnia w ustroju jest nieprawidłowe przyjmowanie suplementów diety zawierających ten składnik. Przyczyną nadmiaru pierwiastka może być jednak również występowanie niektórych chorób, takich jak pierwotna nadczynność przytarczyc czy też nowotwory złośliwe, a także nadmierna podaż witaminy D, zmniejszone wydalanie wapnia z organizmu czy upośledzone kościotworzenie.
Nadmiar wapnia - objawy i skutki
Jakie mogą być objawy nadmiaru pierwiastka w organizmie? Zbyt duże stężenie wapnia we krwi może prowadzić do występowania niepożądanych objawów, takich jak np.:
- zaparcia,
- nudności i wymioty,
- zwiększone pragnienie,
- częste oddawanie moczu,
- brak apetytu,
- zmęczenie,
- dezorientacja,
- zwapnienia naczyń krwionośnych.
Hiperkalcemia może prowadzić również do zaburzenia wchłaniania innych składników mineralnych, takich jak żelazo czy cynk, a także do rozwoju schorzeń, takich jak niewydolność nerek.
Czy nadmiar wapnia w organizmie jest szkodliwy?
Zwracając uwagę na powyższe objawy, które mogą występować w wyniku nadmiernego spożycia wapnia, można stwierdzić, iż nadmiar wapnia w organizmie może niekorzystnie wpływać na funkcjonowanie ustroju i być szkodliwy dla człowieka. Warto zaznaczyć jednak, iż hiperkalcemia związana z nadmiernym spożyciem produktów bogatych w makroelement raczej nie występuje, a nadmiar pierwiastka najczęściej spowodowany jest nieprawidłowym przyjmowaniem suplementów diety.
Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, nadmierne spożywanie wysokich dawek suplementów diety zawierających wapń, może prowadzić do występowania dolegliwości żołądkowo-jelitowych, takich jak wzdęcia, nudności, ból brzucha oraz do zwiększenia ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak udar czy zawał.
Suplementy diety zawierające wapń- która forma wapnia jest najlepsza?
Wapń występuje powszechnie w wielu dostępnych na rynku suplementach diety. W preparatach można znaleźć pierwiastek w różnych formach chemicznych. Do najczęściej spotykanych można zaliczyć:
- węglan wapnia,
- mleczan wapnia,
- chlorek wapnia,
- wodorotlenek wapnia,
- cytrynian wapnia,
- lizynian wapnia,
- glukonian wapnia.
Która forma wapnia jest najlepsza? Jaki preparat zawierający pierwiastek wybrać?
Ze względu na ilość przeprowadzonych do tej pory badań, trudno jednoznacznie stwierdzić, która forma chemiczna wapnia najlepiej się wchłania i dostarcza do organizmu człowieka największe ilości makroelementu. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, najczęściej rekomenduje się stosowanie węglanu wapnia lub cytrynianu wapnia. Dobrą przyswajalnością wyróżnia się również lizynian wapnia, jednak jest to forma rzadko wykorzystywana w suplementach diety.
Aby zwiększyć stopień wchłaniania wapnia z suplementu diety, warto przyjmować preparat podczas posiłku, co może korzystnie oddziaływać na jego przyswajalność.
Suplementy diety zawierające wapń - czy warto po nie sięgać?
Jak już wspomnieliśmy, wapń często stanowi składnik suplementów diety. Jednak czy warto po nie sięgać? Czy dostarczanie wapnia do organizmu w formie gotowych preparatów jest dobrym rozwiązaniem?
Stosowanie suplementów diety z wapniem może okazać się cennym wsparciem wśród osób zmagających się ze zwiększonym zapotrzebowaniem na pierwiastek, które wraz z pożywieniem nie dostarczają do ustroju odpowiednich ilości wapnia. Ponadto podaż preparatów zawierających makroelement może być korzystna wśród osób zmagających się z niedoborem składnika mineralnego, w celu pokrycia zapotrzebowania na ten mikroskładnik.
Najlepszym rozwiązaniem, aby pokryć zapotrzebowanie na wapń, jest zdrowa, różnorodna i zbilansowana dieta. Jednakże niekiedy, gdy pokrycie zwiększonego zapotrzebowania wraz z pożywieniem jest trudne do zrealizowania, lub wówczas, gdy lekarz zaleci stosowanie suplementów diety, preparaty zawierające wapń mogą okazać się niezwykle pomocne.
Każdorazowo jednak warto skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem przyjmowania preparatów na własną rekę - aby nie doprowadzić do nadmiernej podaży pierwiastka i wystąpienia niepożądanych skutków ubocznych, a także do rozwoju niektórych chorób warto przed rozpoczęciem przyjmowania preparatów zawierających wapń, wykonać odpowiednie badania, określające poziom pierwiastka w ustroju.
Bibliografia:
- https://ods.od.nih.gov/factsheets/Calcium-HealthProfessional/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30687654/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28230063/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26420598/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6276611/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24035175/
