Tyrozyna to jeden z 20 podstawowych aminokwasów białkowych pełniący funkcję budulcową. To związek endogenny, który powstaje w organizmie człowieka na drodze naturalnej syntezy, jednak do wytworzenia tyrozyny niezbędna jest obecność fenyloalaniny. Substancja może uczestniczyć w produkcji niektórych hormonów oraz neurotransmiterów. Dodatkowo tyrozyna może pozytywnie oddziaływać na funkcjonowanie układu nerwowego oraz na pracę tarczycy.
Spis treści
Jakie właściwości może wykazywać tyrozyna? Gdzie występuje? Czy tyrozyna jest bezpieczna? Jak należy ją stosować?
Tyrozyna - co to jest?
Tyrozyna to organiczny związek chemiczny zaliczany do 20 podstawowych aminokwasów białkowych. Należy do grupy aminokwasów endogennych i może być naturalnie wytwarzana w organizmie człowieka z innego aminokwasu, jakim jest fenyloalanina. Cały proces zachodzi pod wpływem enzymów, m.in. hydroksylazy fenyloalaninowej. Uznaje się, iż nawet 70% fenyloalaniny dostarczanej do ustroju wraz z pożywieniem, może być w komórkach wątroby przekształcane do tyrozyny.
Nazwa związku pochodzi od greckiego słowa "tyros" oznaczającego "ser", co wynika z faktu, iż w 1846 roku aminokwas został wyizolowany z kazeiny pochodzącej z sera.
Biologicznie aktywną i łatwą przyswajalną formą aminokwasu jest L-tyrozyna. Z tego względu pojęcia "tyrozyna" i "L-tyrozyna" stosowane są zamiennie.
Polecane produkty z tyrozyną
L-tyrozyna w jedzeniu - źródła tyrozyny
Tyrozyna stanowi ok. 3,2% wszystkich aminokwasów obecnych w białkach. Najwięcej tyrozyny występuje w produktach żywnościowych, takich jak:
- mięso, m.in. wołowina, drób i wieprzowina,
- ryby, no, łosoś, tuńczyk, dorsz,
- suche nasiona roślin strączkowych, a szczególnie soja i produkty sojowe,
- mleko i produkty mleczne,
- jaja,
- nasiona i orzechy, np. sezam, pestki dyni, nasiona słonecznika.
W bardzo wysokim stężeniu, w porównaniu z innymi źródłami aminokwasu, tyrozyna jest obecna w kazeinie, czyli w białku mleka.
Co ciekawe, podczas dojrzewania produktów spożywczych, np. suszonego mięsa, sera czy wina, ilość tyrozyny wzrasta.
Tyrozyna - właściwości i działanie. Jakie funkcje tyrozyna pełni w organizmie człowieka?
Tyrozyna wykazuje istotne znaczenie biologiczne. Odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie gruczołów, m.in. tarczycy, i jest prekursorem hormonów tarczycowych, a także neuroprzekaźników katecholaminowych. Dodatkowo L-tyrozyna uczestniczy w produkcji kolagenu. Co więcej, aminokwas bierze udział w syntezie melaniny, czyli naturalnego barwnika, który m.in. warunkuje kolor skóry.
Tyrozyna może:
- Uczestniczyć w syntezie neuroprzekaźnika, jakim jest dopamina, która w dalszej kolejności może być przekształcana do innych katecholamin, m.in. do adrenaliny i noradrenaliny (zwanych hormonami stresu).
- Stanowić składnik związków, takich jak hemoglobina i mioglobina.
- Stanowić substrat do produkcji melaniny, czyli barwnika skóry, włosów i naczyniówki oka - enzymem uczestniczącym w syntezie melaniny jest tyrozynaza, która może być aktywowana poprzez promieniowanie UV.
- Uczestniczyć w produkcji neurotransmiterów, takich jak epinefryna i norepinefryna.
- Brać udział w produkcji kolagenu, czyli białka odpowiadającego m.in. za elastyczność i sprężystość skóry.
- Wpływać na metabolizm i zmniejszać apetyt, a także monitorować ilość lipidów zgromadzoną w rezerwach tłuszczowych.
- W specyficznych warunkach może być z niej wytwarzana zarówno glukoza, jak i ciała ketonowe – może stanowić źródło energii dla mózgu, jeśli w organizmie występuje niedobór energii.
- Pośrednio wpływać na poprawę wyników sportowych - poprzez wpływ na syntezę dopaminy, adrenaliny i noradrenaliny, czyli związków, które odpowiadają m.in. za pobudzenie organizmu do działania.
L-tyrozyna a tarczyca
Tyrozyna może odpowiadać za prawidłową pracę tarczycy, stymulując produkcję hormonów tarczycy, czyli tyroksyny i trójjodotyroniny oraz ich prawidłowe wydzielanie.
Dodatkowo warto zwrócić uwagę również na kinazę tyrozynową, czyli enzym uczestniczący w reakcji fosforylacji, który może warunkować przekształcanie tyrozyny w jej pochodne - zaburzenia pracy enzymu mogą przyczynić się do zmniejszenia stężenia hormonów tarczycy w ustroju, a tym samym mogą przyczynić się do rozwoju niedoczynności tarczycy lub wystąpienia choroby Hashimoto.
L-tyrozyna a układ nerwowy
Tyrozyna stanowi prekursor neuroprzekaźników, takich jak dopamina, a w dalszej kolejności również adrenalina i noradrenalina.
Dopamina może odpowiadać za wiele procesów zachodzących w mózgu - może wpływać na odczuwanie emocji, zdolność odczuwania bólu i przyjemności, a także koordynację i napięcie mięśni oraz pracę gruczołów endokrynnych. Niski poziom dopaminy w ustroju może natomiast prowadzić do przewlekłego zmęczenia, wahań nastroju oraz zaburzeń pamięci.
Noradrenalina i adrenalina to natomiast związki wydzielane w organizmie człowieka w odpowiedzi na pojawiający się stres. Umożliwiają radzenie sobie w sytuacjach stresowych i odpowiadają za pobudzenie ustroju. Substancje zwiększają siłę skurczu mięśnia sercowego oraz sprzyjają obkurczaniu naczyń krwionośnych.
Dlatego też wydaje się, iż tyrozyna może pozytywnie wpływać na organizm człowieka, szczególnie w sytuacjach stresowych. Stres jest czynnikiem, który negatywnie oddziałuje na pamięć i zdolności koncentracji. Z badań wynika natomiast, że:
- L-tyrozyna może poprawiać pamięć i sprawność umysłową w warunkach stresowych, np. podczas wykonywania wielu zadań jednocześnie w krótkim czasie.
- L-tyrozyna może zwiększać czujność u osób, które śpią zbyt krótko - przyjmowanie tyrozyny w formie suplementu diety może wpływać na wydłużenie czasu czuwania.
- L-tyrozyna może poprawiać pamięć i zdolności poznawcze u osób pozbawionych snu, gdyż niedobór snu jest również czynnikiem stresogennym.
W badaniach przeprowadzonych na zwierzętach zaobserwowano, iż stosowanie tyrozyny może wpływać na poprawę zdolności do adaptacji w zmieniających się warunkach, co może wspomagać funkcjonowanie organizmu w czasie stresu i zmęczenia. Z tego względu można uznać, iż tyrozyna może być pomocna w stanach przemęczenia i wzmożonego wysiłku fizycznego. Aminokwas może przyczyniać się do zmniejszenia poziom zmęczenia, zarówno fizycznego, jak i psychicznego, a także może poprawiać zdolność koncentracji.
Niedobór tyrozyny w organizmie człowieka
Niedobór tyrozyny jest rzadkim zjawiskiem - aminokwas występuje w wielu powszechnie spożywanych produktach spożywczych, a także może powstawać na drodze naturalnej syntezy dzięki obecności fenyloalaniny.
Do niskiego poziomu obu aminokwasów w ustroju może dojść na skutek stosowania restrykcyjnych diet, a także podczas podejmowania wymagających wysiłków fizycznych. Zbyt niski poziom tyrozyny w ustroju może przyczynić się do występowania niepożądanych dolegliwości, takich jak:
- zaburzenia pamięci i trudności z koncentracją,
- zaburzenia pracy tarczycy - znaczny niedobór tyrozyny może upośledzić pracę tarczycy i przyczynić się do rozwoju niedoczynności tarczycy,
- zaburzenia pracy układu nerwowego,
- pogorszenie nastroju,
- nadmierna senność,
- rozkojarzenie,
- zaburzenia gospodarki hormonalnej,
- zaburzenia metabolizmu,
- zmęczenie i osłabienie.
Nadmiar tyrozyny w ustroju
Przedawkowanie tyrozyny wyłącznie poprzez spożywanie dużych ilości pokarmów zawierających aminokwas wydaje się mało możliwe. Jednakże do nadmiaru tyrozyny w ustroju może dojść na skutek niewłaściwego stosowania suplementów diety zawierających aminokwas. Wówczas można zaobserwować występowanie niepożądanych dolegliwości, takich jak:
- nasilenie uczucia niepokoju,
- bezsenność i trudności z zasypianiem,
- zaburzenia gospodarki hormonalnej,
- nerwowość.
Nadmiar tyrozyny w ustroju może być również związany z upośledzeniem szlaku metabolicznego aminokwasu. To choroba genetyczna znana jako tyrozynemia, która wynika z niedoboru enzymu uczestniczącego w przemianie białka. Schorzenie uniemożliwia przekształcanie tyrozyny i może przyczyniać się do gromadzenia toksycznych metabolitów w ustroju, które mogą powodować uszkodzenia wątroby i nerek.
Suplementacja tyrozyny
Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, zapotrzebowanie na L-tyrozynę wynosi 25 mg/ kg masy ciała. Większość osób dostarcza do ustroju niezbędne ilości aminokwasu wraz z codzienną dietą.
Niskie stężenie związku można zaobserwować jednak wśród wegan, gdyż wraz z codzienną dietą dostarczają do ustroju mniejsze ilości białka, a tym samym tyrozyny, dlatego też w przypadku stosowania diety roślinnej, warto rozważyć przyjmowanie suplementów diety zawierających aminokwas.
Dodatkowo zgodnie z wynikami badań, tyrozyna może wspierać zdolności poznawcze i pozytywnie wpływać na pamięć w warunkach stresowych, a także może zwiększać zdolność koncentracji po bezsennej nocy. Dlatego też wśród osób narażonych na działanie czynników stresogennych warto rozważyć stosowanie L-tyrozyny w formie syntetycznej.
Suplementacja tyrozyny może mieć duże znaczenie również wśród osób cierpiących na fenyloketonurię. Na skutek mutacji genetycznych osoby borykające się z chorobą nie są w stanie przekształcać fenyloalaniny w tyrozynę, co skutkuje gromadzeniem aminokwasu w tkankach i płynach ustrojowych. Dlatego też wówczas konieczne jest stosowanie diety wykluczającej spożycie fenyloalaniny, co sprawia, że naturalna synteza tyrozyny nie jest możliwa.
Tyrozyna - dawkowanie. Jak stosować tyrozynę?
Dawkowanie tyrozyny, najczęściej rekomendowane przy przyjmowaniu suplementów z wyżej wymienionych przyczyn, wynosi 100-150 mg aminokwasu na kg masy ciała dziennie. L-tyrozynę najlepiej przyjmować przed posiłkami, a dzienną dawkę rozłożyć na 3 porcje. Każdorazowo warto stosować się do zaleceń producenta i nie przekraczać ilości maksymalnej.
Choć wciąż trwają badania dotyczące wpływu tyrozyny na osiągnięcia sportowe, osoby aktywne fizycznie, które decydują się na suplementowanie aminokwasu w celu poprawy wydolności sportowej powinny spożywać L-tyrozynę 30-60 minut przed treningiem w dawce ok. 500-2000 mg.
Która tyrozyna jest najlepsza?
Rozważając stosowanie suplementów diety zawierających tyrozynę, warto zwrócić uwagę na jej zawartość w wybranym preparacie. Najlepsza tyrozyna to taka, która wyróżnia się znaczną ilością substancji czynnej- taką, która może pozytywnie wpłynąć na funkcjonowanie organizmu i przyczynić się do osiągnięcia pożądanych korzyści.
Dodatkowo warto zwrócić uwagę na obecność innych składników w preparacie - L-tyrozynę warto przyjmować wraz z witaminą C, niacyną oraz kwasem foliowym, gdyż wymienione związki uczestniczą w metabolizmie aminokwasu i mogą pozytywnie wpływać na jego działanie.
Tyrozyna - skutki uboczne i przeciwwskazania
Tyrozyna uznawana jest za bezpieczną substancję - naturalnie może powstawać w ludzkim organizmie, dlatego nie stwierdzono jej negatywnego wpływu na funkcjonowanie człowieka. Decydując się na stosowanie suplementów diety zawierających aminokwas, warto jednak zachować umiar, gdyż zbyt wysokie dawki L-tyrozyny mogą przyczynić się do występowania skutków ubocznych, takich jak nerwowość, uczucie niepokoju czy zaburzenia gospodarki hormonalnej.
Tyrozyna spożywana w większych dawkach może być szkodliwa dla osób nadwrażliwych na tyraminę. Tyramina, podobnie jak histamina, jest aminą biogenną o funkcjach biologicznych. Tyrozyna może być przekształcana do tyraminy, a osoby nadwrażliwe, w wyniku spożywania produktów bogatych w tyraminę lub tyrozynę, mogą doświadczać dokuczliwych bólów głowy i migreny.
Ponieważ tyrozyna może wchodzić w interakcję z lekami przeciwdepresyjnymi z grupy inhibitorów monoaminooksydazy (MAOI), suplementacji tyrozyną nie powinny stosować osoby przyjmujące te farmaceutyki. Dodatkowo przeciwwskazaniem do stosowania aminokwasu jest nadczynność tarczycy oraz nadmiar hormonów tarczycy - T3 i T4 - tyrozyna może wówczas przyczynić się do dodatkowego zwiększenia stężenia hormonów w ustroju.
Osoby, które przyjmują L-dopę, muszą pamiętać, aby stosować tyrozynę z co najmniej kilkugodzinnym odstępem między lekami. Tyrozyna i L-dopa konkurują o wchłanianie w jelicie cienkim, dlatego skuteczność preparatu może być zaburzona przy stosowaniu obu substancji jednocześnie.
Bibliografia:
