Co wypłukuje żelazo z organizmu?

Żelazo to istotny składnik mineralny, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka - wpływa m.in. na produkcję erytrocytów i transport tlenu do komórek ustroju, a także wspiera pracę układu nerwowego czy odpornościowego. Niedobór żelaza jest jednak powszechnym zjawiskiem, które wynika m.in. ze stosowania nieprawidłowej diety, bogatej w substancje ograniczające wchłanianie pierwiastka i zmniejszające jego absorpcję. Co wypłukuje żelazo z organizmu? Jakich związków lepiej unikać?

Czym jest żelazo i jakie ma znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka?

Żelazo to jeden z najważniejszych składników mineralnych. To istotny mikroskładnik, którego nieodpowiednia podaż może przyczyniać się do zaburzenia pracy całego ustroju.

Żelazo to związek, który bierze udział w powstawaniu erytrocytów oraz wspomaga transport tlenu do wszystkich komórek organizmu. Dodatkowo pierwiastek może uczestniczyć w budowie i funkcjonowaniu układu nerwowego, a także może wzmacniać odporność organizmu, wspierając pracę układu immunologicznego. Żelazo wchodzi również w skład enzymów odpowiedzialnych za generowanie energii ATP, dlatego też mikroelement uznawany jest za związek niezbędny do przebiegu większości procesów życiowych zachodzących w organizmie.

Rodzaje żelaza i jego źródła w pożywieniu

Żelazo występuje w dwóch formach, które różnią się przyswajalnością. Wyróżnić można:

• Żelazo hemowe, którego bogatym źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak mięso, podroby (np. wątroba), ryby i owoce morza,
• żelazo niehemowe, które można znaleźć w produktach pochodzenia roślinnego, takich jak produkty zbożowe (m.in. ryż brązowy czy kasza gryczana), orzechy, suche nasiona roślin strączkowych, niektóre warzywa (np. natka pietruszki, zielony groszek) i owoce (np. suszone jabłka).

Uznaje się, iż żelazo hemowe wyróżnia się większą biodostępnością niż żelazo pochodzące z produktów roślinnych. Żelazo niehemowe może przyswajać się bowiem w 4-8 krotnie mniejszym stopniu niż mikroelement z produktów pochodzenia zwierzęcego.

Co wypłukuje żelazo z organizmu?

Powszechnie w opinii publicznej krążą stwierdzenia, że kawa, a w szczególności zawarta w niej kofeina, a także herbata i alkohol mogą wypłukiwać żelazo z organizmu człowieka. Jak jest naprawdę? Jakie związki ograniczają wchłanianie pierwiastka i przyczyniają się do jego wypłukiwania z ustroju?

Polecane produkty

Czy kawa wypłukuje żelazo?

Badania naukowe wskazują, że napoje zawierające kofeinę, takie jak np. kawa, mogą utrudniać wchłanianie żelaza, jednak jedynie wówczas, gdy są spożywane w trakcie posiłków. Co ciekawe, napoje kofeinowe mają znacznie większy wpływ na żelazo niehemowe niż na żelazo hemowe. Przeprowadzono analizy podczas konsumpcji hamburgerów, które sugerują, że picie kawy może zmniejszyć wchłanianie żelaza z pożywienia o 39%, z kolei spożywanie herbaty może powodować zmniejszenie biodostępności związku nawet o 64%. Interesujący jest również fakt, iż przyswajanie żelaza może być zależne od intensywności naparu - im mocniejsza kawa czy herbata, tym mniej żelaza może być wchłaniane w ustroju człowieka. Jednak badania naukowe wskazują, że to nie kofeina jest głównym winowajcom ograniczonej absorpcji żelaza - związek może zmniejszać wchłanianie jedynie ok. 6% mikroelementu. Warto podkreślić jednak, że kawa nie wypłukuje żelaza z organizmu człowieka, a jedynie może ograniczać jego wchłanianie wówczas, gdy jest spożywana w niewielkim odstępie czasu od posiłku lub w jego trakcie.

Czy alkohol wypłukuje żelazo?

Co natomiast wiemy o wpływie alkoholu na żelazo w organizmie człowieka? Regularne spożywanie alkoholu może powodować powstawanie zmian chorobotwórczych w ustroju. Ponadto etanol może przyczyniać się do wypłukiwania cennych mikroskładników, w tym m.in. żelaza, z organizmu człowieka. Nadużywanie alkoholu może zwiększać ryzyko wystąpienia niedoboru żelaza, a tym samym - niedokrwistości. Dodatkowo częste sięganie po napoje wysokoprocentowe może prowadzić do ostrej gastropatii krwotocznej, związanej z uszkodzeniem błon śluzowych żołądka. To natomiast może skutkować utratą znacznej ilości krwi i cennych składników odżywczych, takich jak żelazo. Z kolei wśród osób borykających się z marskością wątroby wynikającą z nadmiernego spożywania alkoholu, stężenie żelaza w organie plasuje się na wysokim poziomie, co wynika ze zwiększonego wchłaniania związku w dwunastnicy. Napoje wysokoprocentowe mogą także zaburzać mechanizm działania hepcydyny, a to może skutkować upośledzeniem transportu pierwiastka.

Jakie jeszcze produkty wypłukują żelazo z organizmu?

Za substancje, które mogą zmniejszać biodostępność żelaza, uznaje się również niektóre polifenole, które występują np. w produktach zbożowych czy suchych nasionach roślin strączkowych, a także w herbacie i kawie czy kakao. Badania wskazują, że spożywanie napojów zawierających ok. 50 mg polifenoli może utrudniać wchłanianie żelaza niehemowego o ok. 50-70%, z kolei sięganie po płyny zawierające ok. 300 mg polifenoli może skutkować zmniejszeniem absorpcji pierwiastka nawet o 90%.

Niekorzystnie na wchłanianie żelaza może wpływać również obecność w diecie fosforanów, które występują np. w napojach gazowanych, a także tanin, fitynianów i szczawianów, czyli związków obecnych m.in. w borówkach, szpinaku czy fasoli. Biodostępność żelaza może ograniczać także nadmierna podaż wapnia w diecie. Na zmniejszenie wchłaniania pierwiastka mogą wpływać również niektóre leki, takie jak farmaceutyki z grupy inhibitorów pompy protonowej czy leki hipolipemiczne.

Jakie są objawy i skutki niedoboru żelaza?

Niedobór żelaza w organizmie może być związany również z innymi działaniami i dolegliwościami niż stosowanie nieodpowiedniej diety, bogatej w substancje ograniczające wchłanianie pierwiastka.

Niskie stężenie żelaza można zaobserwować wśród zwolenników diety wegetariańskiej i wegańskiej, która jest uboga w pokarmy uznawane za źródła żelaza hemowego, a także wśród kobiet ciężarnych i borykających się z obfitymi menstruacjami. Niedobory żelaza mogą występować wśród dawców krwi, wśród osób z chorobami serca, np. przewlekłą niewydolnością serca, a także wśród osób borykających się z chorobami przewodu pokarmowego, m.in. wśród cierpiących na celiakię czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Wśród objawów niedoboru żelaza można wymienić m.in.:

• osłabienie odporności,
• zaburzenia koncentracji,
• bóle i zawroty głowy,
• uczucie kołatania serca,
• bladość skóry i szorstka skóra,,
• łamliwość paznokci,
• podłużne prążki na płytce paznokciowej,
• zaburzenia snu,
• upośledzenie funkcji poznawczych,
• zmniejszenie wydolności fizycznej.

Niskie stężenie żelaza może prowadzić także do rozwoju niedokrwistości, zwanej anemią. Wówczas można zaobserwować zmniejszenie krwinek czerwonych, a w konsekwencji, mniejszą ilość hemoglobiny transportowanej przez erytrocyty, co może skutkować zmniejszonym dopływem tlenu do komórek ustroju.

Dowiedz się więcej: Niedobór żelaza

Jak zapobiec wypłukiwaniu żelaza z organizmu?

Aby zapobiegać wypłukiwaniu żelaza z organizmu i zwiększyć jego biodostępność, warto stosować się do kilku zasad, a mianowicie:

• nie spożywać kawy i herbaty w trakcie posiłku,
• ograniczyć spożycie alkoholu,
• stosować zdrową i zróżnicowaną dietę zawierającą produkty bogate w żelazo,
• uwzględnić w jadłospisie produkty zawierające związki, które mogą korzystnie oddziaływać na proces wchłaniania żelaza, takie jak np. >witaminę C, witaminę B6 i B12 czy niektóre aminokwasy,
• po konsultacji z lekarzem rozważyć stosowanie suplementów diety bogatych w żelazo.

Bibliografia:

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/6402915/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10999016/
3. https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201203_Farmacja_008.pdf
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28216263/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20200263/
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11029010/