Potas to jeden z najważniejszych makroelementów występujących w organizmie człowieka. Zaliczany jest do elektrolitów i znajduje się wewnątrz każdej komórki ciała. Potas istotnie wpływa na procesy zachodzące w organizmie człowieka, dlatego zarówno jego niedobór, jak i nadmiar może niekorzystnie oddziaływać na funkcjonowanie ustroju, przyczyniając się do zaburzenia homeostazy organizmu.
Spis treści
Kto jest najbardziej narażony na zbyt niski lub zbyt wysoki poziom potasu? Jak objawiają się zaburzenia stężenia pierwiastka w ustroju? Jak uzupełnić niedobór potasu i jak pozbyć się nadmiaru makroelementu z organizmu?
Czym jest potas i jaką rolę odgrywa w organizmie człowieka?
Potas to pierwiastek chemiczny określany symbolem K. To jeden z najważniejszych makroelementów obecnych w organizmie człowieka.
W ustroju występuje w postaci jonów i wraz z jonami chloru i sodu dba o odpowiednie stężenia po obu stronach błony komórkowej. Tym samym może umożliwiać przewodzenie impulsów nerwowych i pracę mięśni. Dodatkowo potas może dostarczać komórkom składniki odżywcze i wspierać usuwanie z ustroju zbędnych produktów przemiany materii. Jon potasowy może również brać udział w regulowaniu pH komórek oraz ciśnienia osmotycznego.
Potas odgrywa istotną rolę w utrzymaniu prawidłowej gospodarki wodno-elektrolitowej, a także dba o równowagę kwasowo-zasadową. Ponadto pierwiastek może uczestniczyć w metabolizmie białek i węglowodanów oraz może odpowiadać za aktywację wielu enzymów.
Polecane produkty z potasem
Zapotrzebowanie na potas
Prawidłowy poziom potasu we krwi powinien wynosić od 3,5 do 5,5 mmol/l.
Zgodnie z Normami Żywienia dla populacji polskiej średnie zapotrzebowanie (EAR) na potas, niezależnie od płci i wieku osób dorosłych wynosi 3500 mg/dobę.
Zapotrzebowanie na potas wśród dzieci wyliczono, uwzględniając masę ciała i wskaźnik wzrostu i oszacowano, że najmłodsi (do 6 miesiąca życia) powinni otrzymywać 400 mg pierwiastka/dobę, natomiast najstarsi (16-18 lat) - 3500 mg/dobę.
Zalecane wartości dla kobiet w ciąży nie różnią się od norm dla osób dorosłych, natomiast wśród kobiet w okresie laktacji zapotrzebowanie na potas wzrasta do 4000 mg/dobę, ze względu na zawartość pierwiastka w wydzielanym mleku.
Niedobór potasu – przyczyny
Niedobór potasu, czyli hipokaliemia, najczęściej związany jest ze zbyt niską podażą pierwiastka wraz z dietą. Może wynikać również z niedożywienia organizmu, a także być konsekwencją różnych stanów fizjologicznych, schorzeń i chorób. Niski poziom potasu może być spowodowany nadmierną utratą pierwiastka przez nerki, a także przez skórę, w wyniku np. intensywnych ćwiczeń fizycznych. Niskie stężenie potasu we krwi można zaobserwować także podczas przewlekłych biegunek czy wymiotów.
Niedobór potasu może występować w organizmach osób stosujących niektóre leki, np. leki moczopędne, diuretyki, środki przeczyszczające, glikokorytykosteroidy czy beta-mimetyki. Niski poziom pierwiastka można zaobserwować także wśród osób cierpiących na anoreksję i nadużywających alkoholu.
Niedobór potasu może występować w ustroju w związku z:
- chorobami nerek,
- wrodzonymi zaburzeniami czynności nerek,
- nadczynnością kory nadnerczy (choroba Addisona),
- nadczynnością tarczycy,
- wrodzonym przerostem nadnerczy,
- zespołem Cushinga,
- stosowaniem leków przeciwastmatycznych z grupy ß-mimetyków,
- stosowaniem insuliny w dużych ilościach,
- przyjmowaniem glikokortykosteroidów,
- rozległymi oparzeniami ciała,
- bardzo obfitym poceniem,
- spożywaniem lukrecji.
Mimo iż potas występuje w wielu produktach spożywczych, niedobór makroelementu w organizmie jest częstym zjawiskiem.
Przy stwierdzeniu niskiego poziomu potasu w ustroju, który nie jest konsekwencją utraty elektrolitów w wyniku biegunki, wymiotów czy leków moczopędnych, konieczna jest szczegółowa diagnostyka, która pozwoli ustalić pierwotną przyczynę spadku poziomu potasu we krwi.
Niedobór potasu – objawy i skutki
Objawy hipokaliemii zależą od czasu jej trwania i stopnia niedoboru pierwiastka w organizmie. Niedobór potasu można podzielić na:
- łagodny – wówczas poziom makroelementu w surowicy mieści się w przedziale 3,5 – 3,0 mmol/l,
- umiarkowany – wówczas potas w organizmie występuje na poziomie 3,0 – 2,5 mmol/l,
- ciężki – wówczas w ustroju znajduje się mniej niż 2,5 mmol potasu/l.
Dodatkowo występujące objawy hipokaliemii mogą zależeć także od szybkości narastania niedoboru - dynamicznie rozwijający się niedobór potasu może prowadzić do występowania groźnych dolegliwości, z kolei długotrwałe i powoli narastające niskie stężenie potasu może nie przyczyniać się do występowania charakterystycznych objawów.
Łagodny niedobór potasu w organizmie zwykle nie przyczynia się do występowania żadnych objawów. Gdy poziom potasu spada poniżej 3,0 mmol/l, może dojść do wystąpienia dolegliwości, takich jak:
- ogólne osłabienie organizmu,
- skurcze mięśni, szczególnie łydek,
- zaburzenia rytmu serca,
- uczucie kołatania i nierównej pracy serca,
- zaparcia,
- apatia,
- problemy z koncentracją.
Ciężki niedobór potasu może mieć natomiast bardzo poważne konsekwencje dla zdrowia i życia człowieka. Może prowadzić do:
- silnego osłabienia mięśni,
- porażenia mięśni,
- zaburzenia perystaltyki jelit, co może prowadzić do niedrożności jelit,
- zaburzeń czucia,
- mrowienia dłoni, twarzy i stóp,
- obniżenia ciśnienia tętniczego krwi,
- arytmii serca,
- wzmożonego oddawanie moczu,
- silnego pragnienia, trudnego do zaspokojenia.
Jak uzupełnić niedobór potasu w organizmie?
Jak wspomóc organizm podczas hipokaliemii? Sposób działania w dużej mierze zależy od nasilenia niedoboru oraz występujących objawów. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się stosowanie zdrowej i zbilansowanej diety, bogatej w produkty spożywcze będące źródłem cennego elektrolitu. Niekiedy pomocne mogą okazać się również suplementy diety. W przypadku ciężkiego niedoboru pierwiastka, konieczne może być natomiast stosowanie odpowiednio dobranych przez lekarza leków zwiększających potas lub blokujących jego wydalanie przez nerki.
Podczas korygowania niedoborów potasu we krwi, warto zwrócić również uwagę na zawartość innych, cennych elektrolitów w ustroju i zachowanie równowagi gospodarki wodno-elektrolitowej, gdyż np. niedobór magnezu może zwiększać ryzyko występowania niskiego stężenia potasu.
Gdzie jest najwięcej potasu? - Źródła potasu w diecie
Aby uzupełnić niedobory potasu we krwi i zmniejszyć ryzyko występowania hipokaliemii, warto zwrócić uwagę na zawartość w codziennej diecie produktów będących źródłem makroelementu.
Potas można znaleźć w produktach, takich jak:
- suche nasiona roślin strączkowych, np. groch, soja, fasola,
- warzywa, np. ziemniaki,
- owoce suszone, np. rodzynki, suszone morele,
- świeże owoce, np. banany, melon,
- orzechy i nasiona np. mak, pistacje czy pestki dyni,
- mleko i produkty mleczne.
Nadmiar potasu – przyczyny
Nadmiar potasu w organizmie nazywany jest hiperkaliemią. Występuje wówczas, gdy stężenie potasu we krwi przekracza 5,5 mmol/l.
Zbyt wysoki poziom potasu w organizmie można zaobserwować wśród osób z upośledzeniem wydalania potasu przez nerki ( np. z ostrą lub przewlekłą chorobą nerek), a także wśród chorujących na cukrzycę czy niewydolność serca. Nadmiar potasu może być spowodowany także przyjmowaniem leków zmniejszających wydalanie pierwiastka z organizmu wraz z moczem. Wysokie stężenie elektrolitu mogą powodować także leki, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. diklofenak czy ibuprofen), inhibitory konwertazy angiotensyny czy blokery receptora angiotensyny oraz leki immunosupresyjne.
Kiedy jeszcze pojawia się ryzyko nadmiaru potasu w organizmie? Do hiperkaliemii może się przyczynić:
- niedoczynność nadnerczy,
- nadużywanie suplementów i leków z potasem,
- nadmiar potasu w diecie przy jednoczesnym niedostatecznym wydalaniu tego pierwiastka przez nerki,
- hemoliza,
- niedobór aldosteronu,
- sepsa,
- kwasica cukrzycowa,
- kwasica metaboliczna.
Nadmiar potasu – objawy i skutki
Można wyróżnić kilka rodzajów hiperkaliemii w ustroju, zależnie od stężenia potasu we krwi, a mianowicie:
- łagodny nadmiar potasu - stężenie pierwiastka w organizmie waha się wówczas pomiędzy 5,5 mml/L a 5,9 mmol/l,
- umiarkowany nadmiar potasu - stężenie makroelementu wynosi wówczas 6,0-6,4 mmol/l,
- ciężki nadmiar potasu - kiedy stężenie elektrolitu w ustroju przekracza 6,5 mmol/l.
Objawy nadmiaru potasu zwykle są niespecyficzne, co oznacza, że takie same symptomy mogą być wynikiem różnych schorzeń i dolegliwości. Dlatego też objawy podwyższonego poziomu potasu mogą być trudne do zauważenia.
Hiperkaliemię najłatwiej rozpoznać wówczas, gdy stężenie potasu w ustroju wzrasta dynamicznie. Powolny i stopniowy wzrost poziomu pierwiastka w organizmie może nie dawać żadnych niepokojących objawów.
Podczas występowania nadmiernego stężenia potasu we krwi najczęściej można zaobserwować występowanie dolegliwości takich jak:
- ogólne osłabienie,
- zawroty głowy,
- zaburzenia równowagi,
- osłabienie mięśni,
- problemy z koordynacją,
- szybkie męczenie,
- splątanie,
- zaburzenia rytmu serca i obniżenie objętości wyrzutowej serca,
- porażenie mięśni kończyn dolnych,
- duszności,
- spowolnione tętno.
Czy nadmiar potasu w organizmie jest szkodliwy?
Nadmiar potasu w organizmie może przyczynić się do występowania poważnych konsekwencji, a ciężka i szybko narastająca hiperkaliemia może nawet prowadzić do zatrzymania akcji serca i śmierci. Dlatego też nadmiar potasu w organizmie może być niebezpieczny i szkodliwy.
Z tego względu nie należy bagatelizować nawet najmniejszych, niepokojących objawów, a w każdej sytuacji, gdy dojdzie do występowania niepożądanych dolegliwości, warto skonsultować się z lekarzem.
Jak wypłukać nadmiar potasu z organizmu?
Wśród zdrowych osób, których nerki pracują prawidłowo, rzadko dochodzi do występowania nadmiaru potasu, gdyż zwiększone ilości makroelementu są zwykle wydalane przez nerki wraz z moczem.
Problem może pojawić się wówczas, gdy stosujemy nadmierne ilości potasu w formie suplementów diety - może to być niebezpieczne dla osób zdrowych, a przede wszystkim dla osób z zaburzeniem wydalania potasu przez nerki.
Dlatego też w przypadku hiperkaliemii należy odstawić wszystkie suplementy diety zawierające potas, a dodatkowo należy ograniczyć podaż pierwiastka wraz z dietą. W czasie występowania niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem, gdyż wówczas niezwykle istotne jest monitorowanie EKG i czynności życiowych, a wystąpienie zaburzenia rytmu serca może wymagać natychmiastowej interwencji i podania odpowiednich leków.
Jak wypłukać nadmiar potasu z ustroju? Zwykle zaleca się stosowanie diuretyków pętlowych lub specjalnych preparatów, które mogą wiązać potas w przewodzie pokarmowym i ułatwiać jego usuwanie z organizmu. Wśród osób z niewydolnością nerek, w przypadku występowania hiperkaliemii, konieczna natomiast może być hemodializa.
Suplementy diety zawierające potas - czy warto po nie sięgać?
Przed rozpoczęciem stosowania suplementów diety zawierających potas warto wykonać badanie, które pozwoli ocenić stężenie pierwiastka w organizmie. To szybkie i proste badanie, które pomoże określić, czy w ustroju występuje nadmiar, czy niedobór potasu, a jego wyniki, w razie konieczności, pozwolą lekarzowi dobrać odpowiednią porcję suplementu zawierającego elektrolit.
Przyjmowanie tabletek z potasem bez zdiagnozowanego niedoboru może być niebezpieczne, gdyż objawy niedoboru pierwiastka i jego nadmiaru w ustroju mogą być podobne. Przyjmując preparaty potasowe "intuicyjnie" możemy sobie więc bardziej zaszkodzić, niż pomóc.
Bibliografia:
