Osteoporoza - co to, przyczyny, objawy i profilaktyka

Osteoporoza to przewlekła choroba szkieletu, która polega na stopniowym zaniku tkanki kostnej. Minimalizacja gęstości mineralnej kości prowadzi do osłabienia ich struktury i zmniejszenia wytrzymałości, co z kolei może zwiększać ryzyko złamań.

Choć osteoporoza najczęściej dotyczy kobiet po menopauzie, schorzenie może występować również wśród mężczyzn. Jak osteoporoza wpływa na organizm? Jak jej zapobiegać? Czy osteoporozę da się wyleczyć?

Co to jest osteoporoza?

Kości w organizmie wchodzą w skład aparatu ruchu i stanowią rusztowanie dla mięśni. Ponadto pełnią funkcję ochronną dla narządów wewnętrznych i są magazynem cennych związków, takich jak wapń czy fosforany. Co ciekawe, kość jest tkanką aktywną metabolicznie - wewnątrz jej struktury nieustannie zachodzą zmiany, których celem jest dopasowanie się do codziennych obciążeń mechanicznych. W kościach dochodzi do resorpcji oraz odbudowy, a wraz z wiekiem i występowaniem różnych schorzeń, może dojść do zachwiania równowagi pomiędzy tymi procesami, co natomiast może prowadzić do osłabienia całej struktury. W konsekwencji może zwiększyć się także ryzyko rozwoju osteoporozy. Pytanie więc, czym jest osteoporoza?

Osteoporoza (z łac. osteoporosis) zwana niegdyś również zrzeszotnieniem kości, to choroba szkieletu, która charakteryzuje się stopniowym zmniejszeniem gęstości mineralnej kości oraz osłabieniem struktur kostnych. W wyniku schorzenia dochodzi również do osłabienia struktury przestrzennej kości i jej wytrzymałości mechanicznej, a także do zwiększenia jej podatności na uszkodzenia i złamania.

Osteoporoza może dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn, jednak najczęściej borykają się z nią kobiety w okresie pomenopauzalnym.

Rodzaje osteoporozy

Osteoporozę można podzielić na pierwotną i wtórną.

Zdecydowanie częściej spotykaną formą schorzenia jest osteoporoza pierwotna, która dotyczy 80% osób borykających się z tą dolegliwością. W ramach osteoporozy pierwotnej dokonuje się jednak bardziej szczegółowego podziału na:

• osteoporozę idiopatyczną - młodzieńczą, która z niewiadomych przyczyn dotyczy osób młodych,
• osteoporozę inwolucyjną, w której można wyróżnić:
• osteoporozę pomenopauzalną, określaną również osteoporozą typu I, która dotyczy najczęściej kobiet po menopauzie, co wiąże się z niedoborem estrogenów; w czasie przebiegu schorzenia dominuje utrata kości gąbczastej, a w mniejszym stopniu również kości korowej,
• osteoporozę w podeszłym wieku, określaną osteoporozą typu II, w której ubytek masy kostnej dotyczy w równym stopniu kości gąbczastej i korowej.

Z kolei postacią osteoporozy, która dotyczy 20% osób borykających się z tym schorzeniem, jest osteoporoza wtórna, która jest związana z działaniem innych czynników niż naturalne procesy, takich jak zaburzenia hormonalne, choroby układu pokarmowego czy długotrwałe stosowanie niektórych leków.

Czynniki ryzyka osteoporozy

Wśród czynników ryzyka rozwoju osteoporozy można wymienić m.in.:

• uwarunkowania genetyczne,
• stosowanie nieprawidłowej diety,
• palenie papierosów,
• nadmierne spożycie alkoholu,
• siedzący tryb życia,
• niedowagę i szczupłą budowę ciała,
• choroby współistniejące, np. cukrzyca czy zespół Cushinga,
• przyjmowanie niektórych leków, np. kortykosteroidów,
• niedobór witaminy D,
• niedobór wapnia.

Osteoporoza - przyczyny

Osteoporoza pierwotna jest związana zwykle z naturalnymi procesami starzenia zachodzącymi w organizmie człowieka. U kobiet najczęściej występuje po menopauzie - wówczas dochodzi do gwałtownego spadku poziomu estrogenów, czyli hormonów, które wykazują ochronne działanie na tkankę kostną. Wśród mężczyzn natomiast osteoporoza jest zwykle procesem rozwijającym się przez dłuższy okres czasu i wynika z ogólnego starzenia organizmu, a także ze zmniejszenia poziomu aktywności fizycznej, poziomu tkanki mięśniowej i wydzielania hormonów płciowych.

Osteoporoza wtórna może być natomiast związana z występowaniem schorzeń, takich jak np.:

• pierwotna nadczynność przytarczyc,
• nadczynność tarczycy,
• przedwczesna menopauza,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa,
• nadczynność kory nadnerczy.

Ponadto wśród przyczyn osteoporozy wtórnej można wymienić zaburzenia wchłaniania w przewodzie pokarmowym, które mogą być efektem chorób, takich jak celiakia czy choroba Leśniowskiego-Crohna. Również choroby nerek, niewydolność wątroby czy długotrwałe unieruchomienie mogą powodować rozwój tego schorzenia.

Osteoporoza - objawy i skutki

Jak się objawia osteoporoza? To niebezpieczna choroba, która we wczesnych stadiach rozwoju zwykle nie daje żadnych charakterystycznych i zauważalnych objawów. Niekiedy w początkowej fazie osteoporozy można zaobserwować przewlekły ból kręgosłupa, kości i stawów, jednak jest to często lekceważona dolegliwość.

Rozpoznania osteoporozy dokonuje się zwykle dopiero wówczas, gdy zaobserwuje się patologiczne i częste złamania, które wśród osób zdrowych nie powinny mieć miejsca, co jednak świadczy już o zaawansowanych zmianach osteoporotycznych. Do złamań i urazów najczęściej dochodzi w kościach, które są narażone na uszkodzenia w wyniku upadków czy uderzeń. Tym samym najczęściej występującymi uszkodzeniami są złamania kości przedramienia, szyjki kości udowej czy kości nadgarstka.

Wśród osób borykających się z zaawansowaną postacią osteoporozy istnieje również ryzyko wystąpienia złamań kręgów, co może być spowodowane uciskiem własnej masy ciała na kręgosłup. Wówczas może dojść do gwałtownego bólu pleców oraz ucisku uszkodzonych tkanek na korzenie nerwowe. To natomiast może prowadzić do trwałych zniekształceń sylwetki, obniżenia wzrostu i ograniczenia ruchomości. Ponadto osteoporozie może towarzyszyć także występowanie objawów, takich jak bóle głowy i karku, zaburzenia równowagi czy brak apetytu.

Badania na osteoporozę - jak wygląda?

Ponieważ początkowo osteoporoza nie daje żadnych objawów, niezwykle ważna jest profilaktyka i odpowiednio wczesne wykonanie badań diagnostycznych. Kto powinien rozważyć wykonywanie badań w kierunku osteoporozy? Przede wszystkim osoby, które znajdują się w grupie ryzyka, a także zmagające się z zaburzeniami endokrynologicznymi. Warto także kontrolę w kierunku osteoporozy wykonać wśród osób starszych, szczególnie wśród kobiet w okresie pomenopauzalnym.

Jak natomiast wygląda badanie kości? Istnieje wiele wskaźników i metod badań, które mogą okazać się pomocne w procesie rozpoznania osteoporozy oraz jej monitorowania. Najczęściej wykonuje się wówczas:

• densytometrię kości, czyli nieinwazyjne badanie określające gęstość mineralną kości, które wykonuje się przy użyciu densytometru, co pozwala na dokładne ustalenie stopnia porowatości struktury kości. Najczęściej podczas densytometrii bada się bliższy koniec kości udowej oraz odcinek lędźwiowy kręgosłupa;
• ocenę ryzyka złamań z pomocą kalkulatora FRAX, który pomaga określić prawdopodobieństwo wystąpienia osteoporozy w ciągu najbliższych 10 lat;
• badanie markerów obrotu kostnego, CTX i P1NP, które umożliwiają wykrycie degradacji struktur kostnych; marker CTX wiąże się z rozpadem cząstek kolagenu i wskazuje na procesy niszczenia kości, które są związane z nasilonym funkcjonowaniem osteoklastów. Z kolei marker P1NP, czyli N-końcowy propeptyd prokolagenu typu 1, jest wykrywalny wówczas, gdy dochodzi do powstawania nowych cząstek kolagenu, co może wskazywać na procesy odbudowy kości;
• zdjęcie RTG, które umożliwia diagnostykę złamań;
• badanie stężenia wapnia w surowicy krwi - co umożliwia określenie rezerw kostnych i intensywność uwalniania pierwiastka;
• badanie poziomu witaminy D w surowicy krwi, czyli składnika, który ma istotny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie kości;
• oznaczenie stężenia parathormonu, czyli produkowanego przez przytarczyce hormonu, który stymuluje uwalnianie wapnia z kości, tym samym przyczyniając się również do nasilenia ich rozpadu; wysokie stężenie wskaźnika może świadczyć o nadczynności przytarczyc, co może zwiększać ryzyko osteoporozy.

Czy osteoporozę da się wyleczyć?

Osteoporoza, zwana niekiedy również cichym złodziejem kości, to choroba, która często pozostaje nieleczona, co wynika z faktu, iż wiele osób w początkowym stadium schorzenia nawet nie wie, że boryka się z tą dolegliwością.

Gdy osteoporoza zostanie zdiagnozowana, przystępuje się do leczenia schorzenia, które polega przede wszystkim na minimalizowaniu ryzyka złamań. Wówczas odpowiednio dobrane farmaceutyki mogą hamować procesy niszczenia struktur kostnych i wspomagać odbudowę kości. W leczeniu osteoporozy najczęściej stosowanymi preparatami są bisfosfoniany, należące do leków antyresorpcyjnych. Ponadto, leczenie osteoporozy opiera się również na zmianie stylu życia, stosowaniu odpowiedniej diety i przyjmowaniu wapnia oraz witaminy D w postaci suplementów diety.

Odpowiednio dobrana terapia może zatrzymać rozwój osteoporozy i umożliwić prawidłowe funkcjonowanie organizmu przez wiele lat, jednak warto pamiętać, iż osteoporoza pierwotna jest konsekwencją naturalnych procesów starzenia, dlatego też całkowite wyleczenie schorzenia nie jest możliwe.

Osoby, które obserwują u siebie objawy, które mogą świadczyć o rozwoju osteoporozy, często zastanawiają się, z jakim lekarzem się skontaktować, aby zdiagnozować schorzenie. Pierwsze objawy osteoporozy warto skonsultować z lekarzem rodzinnym, który zapewne skieruje pacjenta do reumatologa lub ortopedy traumatologa. Wśród kobiet, rekomendowana może być również konsultacja z ginekologiem.

Profilaktyka osteoporozy - jak zapobiegać osteoporozie?

Powszechnie wiadomo, iż znacznie lepszym rozwiązaniem niż leczenie osteoporozy, jest jej zapobieganie. Dlatego też warto zwrócić uwagę na możliwość profilaktyki schorzenia. Działania profilaktyczne warto rozpocząć już w młodym wieku, aby wspomóc osiągnięcie jak najwyższej gęstości szczytowej kości. Szacuje się, że w ten sposób częstość występowania późniejszych złamań związanych z osteoporozą może zmniejszyć się nawet o połowę. Co zatem robić i jak postępować, aby zapobiegać osteoporozie? Ważna jest przede wszystkim eliminacja czynników ryzyka, a także:

• właściwa dieta - stosuj dietę bogatą w wapń i witaminę D, która dostarcza do organizmu również wszystkie inne, cenne składniki odżywcze;
• odpowiednia masa ciała - niedowaga i zbyt szczupła sylwetka mogą zwiększać ryzyko rozwoju osteoporozy. Ponieważ nadwaga może nieść ze sobą szereg innych, poważnych konsekwencji, najlepszym rozwiązaniem jest zatem utrzymanie prawidłowej masy ciała;
• regularna aktywność fizyczna na świeżym powietrzu - sport to zdrowie, a uprawianie aktywności fizycznej na powietrzu sprzyja produkcji witaminy D w organizmie. Ponadto codzienny ruch wzmacnia kości i ich odporność na złamania osteoporotyczne;
• niepalenie tytoniu - palenie, zgodnie z wynikami badań, może przyspieszać rozwój osteoporozy. Palenie bowiem nie tylko zwiększa w ustroju stężenie substancji toksycznych, ale również przyczynia się do zmniejszenia poziomu wapnia w surowicy krwi;
• nienadużywanie alkoholu - zbyt częste sięganie po alkohol nie tylko może powodować choroby wątroby, ale również negatywnie oddziaływać na kości, przyspieszając procesy ich niszczenia, a także przyczyniając się do zmniejszenia poziomu wapnia i witaminy D w ustroju.

Dieta przy osteoporozie - co jeść przy osteoporozie?

Podstawą profilaktyki, jak i niezbędnym działaniem po zdiagnozowaniu osteoporozy, jest stosowanie odpowiedniej i zbilansowanej diety.

W osteoporozie największą uwagę należy zwrócić na właściwą podaż białka, wapnia oraz witaminy D, czyli składników, które wchodzą w skład struktur kostnych i odpowiadają za prawidłową budowę i funkcjonowanie aparatu ruchu.

• Białko jako składnik budulcowy, jest niezbędne do pracy układu kostno-szkieletowego. Proteiny w diecie można pozyskiwać z mleka i produktów mlecznych, takich jak sery, jogurty czy maślanka, jak również z mięsa, ryb i jaj.
• Wapń to natomiast składnik kości, który można znaleźć przede wszystkim w produktach, takich jak mleko i przetwory mleczne (jogurty, kefiry, sery), ryby (szprotki i sardynki), czy wzbogacone w pierwiastek produkty, np. płatki śniadaniowe.
• Witamina D to z kolei związek, który może zwiększać wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego i zmniejszać utratę tkanki kostnej. Substancję można znaleźć przede wszystkim w tłustych rybach morskich, takich jak makrela czy śledź, a także w tranie. Nie bez znaczenia jest również ekspozycja na światło słoneczne, co nasila produkcję związku w ustroju.

W ramach profilaktyki osteoporozy i w trakcie leczenia schorzenia warto zwrócić także uwagę na odpowiednie spożycie witaminy K, która jest niezbędna do prawidłowej mineralizacji kości, a także na podaż magnezu i fosforanów oraz fluoru i witaminy C. Dlatego też warto stosować zdrową i zbilansowaną dietę, bogatą w warzywa i owocowe, produkty mleczne, chude źródła białka oraz tłuszcze roślinne, aby wspierać zdrowie i prawidłową pracę organizmu, w tym również układu kostno-szkieletowego.

Jakich natomiast związków i pokarmów lepiej unikać w trakcie osteoporozy i w ramach działań profilaktycznych? Warto zwrócić uwagę na obecność w diecie szczawianów, które mogą utrudniać wchłanianie wapnia - związki te znaleźć można m.in. w szpinaku czy botwince. Ponadto warto ograniczyć podaż produktów powszechnie uważanych za szkodliwe, które są bogate w nasycone kwasy tłuszczowe, sól i cukier - słodycze, napoje gazowane, słone przekąski, dania fast-food, produkty wysokoprzetworzone. Szczególną uwagę należy zwrócić właśnie na odpowiednią podaż soli - sód może bowiem wpływać na metabolizm kości i zwiększać wydalanie wapnia.

Ponieważ w osteoporozie zarówno niedobór, jak i nadmiar białka czy fosforu może negatywnie oddziaływać na kości, w przypadku problemów z prawidłowym zbilansowaniem jadłospisu warto skonsultować się z dietetykiem.

Nasze bestsellery

Bibliografia:

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34023036/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30888662/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30324412/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32773051/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26769298/
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32203407/