Niedobór żelaza - objawy i przyczyny. Jak uzupełnić niedobory żelaza w organizmie?

Niedobór żelaza to częste zjawisko, które może przyczyniać się do rozwoju niedokrwistości, zwanej również anemią. Szacuje, że ok. połowa z 1,6 mld przypadków anemii na świecie może wynikać właśnie z niedoboru żelaza.

Kto może być szczególnie narażony na niedobór żelaza? Jakie mogą być objawy niskiego poziomu pierwiastka w diecie? Co robić, aby zwiększyć zawartość składnika w organizmie?

Żelazo i jego wpływ na organizm człowieka

Żelazo to składnik mineralny, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Może uczestniczyć w produkcji erytrocytów, a jako składnik hemoglobiny może odpowiadać przede wszystkim za transport tlenu z płuc do wszystkich komórek organizmu. Żelazo może być też składową mioglobiny - wówczas może dbać o transport tlenu również do mięśni.

Pierwiastek może wspierać pracę układu immunologicznego, wchodząc w skład enzymów biorących udział w zwalczaniu drobnoustrojów i patogenów, a także poprzez uczestnictwo w produkcji limfocytów T.

Dodatkowo składnik mineralny może wpływać na pracę układu nerwowego - może uczestniczyć w produkcji neuroprzekaźników, takich jak m.in. serotonina czy dopamina, jak również może wchodzić w skład osłonek mielinowych, które mogą umożliwiać przekazywanie impulsów nerwowych.

Pierwiastek może także stanowić składnik enzymów, które mogą brać udział w wytwarzaniu energii ATP. Żelazo może wykazywać również właściwości antyoksydacyjne, a tym samym może niwelować reaktywne formy tlenu i wolne rodniki oraz zmniejszać stres oksydacyjny i spowalniać procesy starzenia. Składnik może również uczestniczyć w procesach detoksykacji zachodzących w wątrobie.

Polecane produkty zawierające żelazo

Zapotrzebowanie na żelazo

Zgodnie z danymi opracowanymi przez Instytut Żywności i Żywienia dorosłe kobiety powinny każdego dnia dostarczać do organizmu 18 mg żelaza, natomiast mężczyźni - 10 mg.

Zapotrzebowanie może zwiększać się wśród młodzieży w okresie pokwitania, wówczas chłopcy powinni spożywać 12 mg pierwiastka, a dziewczęta - 15 mg. Również w okresie ciąży podaż mikroskładnika powinna ulec zwiększeniu. Zaleca się, aby wówczas dostarczać każdego dnia do organizmu 27 mg pierwiastka.

Niedobory żelaza - przyczyny. Co powoduje niedobór żelaza?

Niedobór żelaza w diecie może być efektem stosowanie źle zbilansowanej diety lub restrykcyjnych diet eliminacyjnych. Niedostateczna podaż pierwiastka może występować także wśród osób stosujących diety roślinne - w gronie wegan, i w nieco mniejszym stopniu wśród wegetarian. Do przyczyn niedoboru żelaza można zaliczyć również zaburzenia jego wchłaniania czy jego nadmierną utratę, np. na skutek obfitych miesiączek czy zabiegów operacyjnych.

Niedostateczna podaż mikroskładnika może występować także w czasie ciąży, kiedy wzrasta zapotrzebowanie na ten pierwiastek, co może być związane ze zwiększaniem się objętości osocza i masy erytrocytów w organizmie matki, a także z powodu potrzeb łożyska i płodu. Niedobory żelaza można zaobserwować także wśród dzieci urodzonych przedwcześnie lub z niską masą urodzeniową, a także u dzieci, których matki miały niedobór żelaza w ciąży. Niski poziom składnika można stwierdzić również wśród młodzieży w okresie pokwitania, jak również wśród osób z wrzodami żołądka i jelit.

Niedostateczna podaż związku może być związana z przewlekłym stanem zapalnym organizmu, jak również z niedoborem transferyny. Zwiększone ryzyko niedoboru żelaza można zaobserwować również wśród osób z chorobami układu pokarmowego, np. z celiakią czy chorobą Leśniowskiego-Crohna.

Przeczytaj też: Co wypłukuje żelazo z organizmu?

Niedobór żelaza a składniki diety i interakcje z lekami

Na gospodarkę żelazem może wpływać m.in. witamina A. Często podczas niedoborów żelaza w ustroju można zaobserwować również niedostateczny poziom witaminy A. Dodatkowo niedobór witaminy A może nasilać niedokrwistość z niedoboru żelaza. Witamina A może sprzyjać uwalnianiu żelaza z miejsc jego przechowywania, co może sprawiać, że zgromadzone zapasy pierwiastka mogą zostać wykorzystane przez organizm.

Ponadto do prawidłowego działania żelaza, a właściwie do jego metabolizmu, niezbędna może być miedź, która może uczestniczyć w transporcie pierwiastka do szpiku kostnego, gdzie wytwarzane mogą być krwinki czerwone. Niedobór miedzi w ustroju może przyczyniać się do odkładania znacznych ilości żelaza w wątrobie, a to może z kolei sprzyjać rozwojowi marskości wątroby. Dodatkowo niedobór miedzi może zwiększać ryzyko rozwoju niedokrwistości.

Niekorzystnie na wchłanianie żelaza może wpływać również nadmiar wapnia w organizmie. Z kolei witamina C i kwasy organiczne mogą korzystnie oddziaływać na przyswajanie żelaza, zarówno hemowego, jak i niehemowego.

Co więcej, również niektóre leki mogą wpływać na poziom żelaza w organizmie, ograniczając jego wchłanianie. Do takich farmaceutyków można zaliczyć m.in. inhibitory pompy protonowej czy leki hipolipemiczne.

Czy niedobór żelaza jest groźny?

Żelazo to jeden z kluczowych pierwiastków w organizmie człowieka, który jest niezbędny do jego prawidłowego funkcjonowania. Niedostateczna podaż żelaza może istotnie wpływać na stan zdrowia i samopoczucie, przyczyniając się m.in. do zmęczenia i nadmiernej senności. Jakie mogą być objawy i skutki niedoboru żelaza w organizmie?

Niedobór żelaza - objawy i skutki

Niedobór żelaza może prowadzić do wystąpienia objawów, takich jak m.in.:

• Osłabienie,
• uczucie zmęczenia,
• duszności,
• pogorszenie wydolności fizycznej,
• problemy z koncentracją,
• bóle i zawroty głowy,
• osłabienie odporności,
• drażliwość,
• łamliwe włosy i paznokcie,
• szorstka i blada skóra.

Podstawowym skutkiem niedoboru żelaza w organizmie może być niedokrwistość. Niedobór żelaza może prowadzić do zmniejszonego wytwarzania czerwonych krwinek i hemoglobiny, a w konsekwencji do spadku zdolności przenoszenia tlenu przez krew.

Początkowe objawy anemii z niedoboru żelaza mogą obejmować osłabienie, uczucie zmęczenia, duszności i spadek wydolności fizycznej. Postępująca niedokrwistość może natomiast objawiać się występowaniem uczucia dezorientacji, omdleniami, a nawet utratą przytomności. Natomiast przy silniej niedokrwistości z niedoboru żelaza może dojść dodatkowo do bladości śluzówek i spojówek.

Niedobór żelaza - co jeść, aby uzupełnić niedobory?

Żelazo może występować w produktach pochodzenia roślinnego w formie żelaza niehemowego lub w produktach odzwierzęcych, jako żelazo hemowe.

Żelazo hemowe może wyróżniać się większą biodostępnością niż żelazo niehemowe. Żelazo niehemowe może wchłaniać się na poziomie 5%, z kolei żelazo pochodzenia zwierzęcego może charakteryzować się biodostępnością na poziomie ok. 20%.

Za hemowe źródła żelaza można uznać mięso, przede wszystkim podroby, a także ryby i owoce morza. Z kolei niehemowe źródła żelaza to m.in. fasola, orzechy, sos sojowy, buraki, pestki dyni, otręby pszenne, kakao, pieczywo pełnoziarniste czy brokuły i rzeżucha.

Jak zapobiegać niedoborom żelaza?

Aby zapobiegać lub przeciwdziałać już istniejącym niedoborom żelaza w organizmie warto zmodyfikować dotychczasowy sposób żywienia. W codziennej diecie należy uwzględnić produkty bogate w żelazo, zwłaszcza w żelazo hemowe, które wyróżnia się lepszą biodostępnością od żelaza pochodzącego z produktów roślinnych. Dlatego też warto spożywać produkty, takie jak mięso, jaja, ryby czy owoce morza.

Dobrym rozwiązaniem może być również uwzględnienie w jadłospisie produktów bogatych w składniki, które mogą zwiększać biodostępność żelaza. Dlatego też rybę warto jeść wraz z kiszoną kapustą, a owsiankę z dodatkiem pomarańczy.

W niektórych przypadkach pomocne może być również stosowanie suplementów diety bogatych w żelazo.

Kiedy korzystać z suplementów diety bogatych w żelazo?

Przed rozpoczęciem przyjmowania suplementów diety zawierających żelazo należy wykonać badanie krwi, które może potwierdzić, czy suplementacja będzie konieczna. Gdy w morfologii widoczne są nieprawidłowości w obrębie czerwonych krwinek, warto wówczas wykonać badanie poziomu żelaza, a dodatkowo poziomu ferrytyny, transferyny oraz całkowitej i utajonej zdolności wiązania żelaza.

Preparatów zawierających żelazo nie należy przyjmować, gdy nie stwierdzono występowania niedoborów tego pierwiastka w organizmie, gdyż nadmiar żelaza również może być niebezpieczny dla zdrowia człowieka.

Zwykle rekomenduje się, aby preparaty zawierające żelazo przyjmować na czczo lub 30-60 minut przed posiłkiem. W przypadku anemii suplementacja może przynieść widoczne skutki po około 3 miesiącach stosowania suplementów diety.

Bibliografia:

1. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/43894/9789241596657_eng.pdf
2. http://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201003_Farmacja_008.pdf
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32053933/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33285139/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26637694/
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25756711/

Data ostatniej aktualizacji: 20.01.2023